Op werkdagen voor 23:00 besteld, morgen in huis Gratis verzending vanaf €20

Achtergrond

Crisisangst

De bibbers zitten goed in de benen nu ook de voorspellingen van het Centraal Plan Bureau slechter dan slecht zijn. De economie krimpt met 3,5 procent en de werkloosheid stijgt naar hoogten die we niet meer kennen. Een sluier van angst is over ons land heen'getrokken, onvermijdelijk. Het schrikbeeld van werkloosheid, lage uitkering, gedwongen huisverkoop en restschuld doemt op. De angst voor de armoede is terug van weggeweest en ontstaat op een volstrekt eigentijdse wijze: ‘blended’!

Joep Schrijvers | 20 februari 2009 | 5-7 minuten leestijd

Van virtueel naar reëel

De kredietcrisis lijkt wel wat op de AIDScrisis van twintig jaar geleden. Als donderslag bij heldere hemel kwam er voor een feestende en hedonistische cohort jonge homoseksuele mannen - het kon niet op - een dodelijke ziekte op hun pad. In het begin was die ziekte nog ver weg en speelde deze zich alleen in New York en San Francisco af, maar allengs kwam zij dichterbij. Eerst trof zij nog onbekenden maar later ook bekenden, vrienden, familieleden en mogelijkerwijs ook jijzelf. Toen was de crisis een nabije realiteit geworden, zaten de angst en de onrust er pas goed in. De angst in de AIDScrisis werd in de beginfase uitsluitend virtueel gevoed en nam de gedaante aan van ongerustheid en transformeerde in latere fasen door persoonlijke ervaringen in echte angst.

Hetzelfde patroon zien we bij de kredietcrisis. Ook deze was vooralsnog alleen kenbaar via reportages uit Amerika, foto’s van jongelui die met een kartonnen doos hun bank verlaten, abstracte cijfers van het CBS en het CPB. Mondiale crises zijn in het begin alleen maar via mondiale media kenbaar. De beelden gingen werken want de crisis werd onderwerp van gesprek en Wilders verdween naar de periferie, maar meer dan ongerustheid veroorzaakten zij nog niet. Dat kon ook niet. Want de voorspellingen waren nog getemperd - Nederland zou de dans nagenoeg ontspringen - de koopkracht ging omhoog en bovenal: de wereld draaide gewoon door. Een crisis wordt pas een crisis wanneer mensen deze in hun alledaagse omgeving kunnen testen. En wat zagen zij? Rijdende trams en volle supermarkten. Het was hooguit wat stiller in de cafés en rustiger in de files. Nee, de crisis was nog steeds ver weg.

Maar niet meer. Nu de eerste ontslagen vallen krijgt de kredietcrisis echt gezichten, die van mede-Nederlanders, stadsgenoten, buren, vrienden en familie net zoals dat in de AIDScrisis het geval was. Straks hebben we verjaardagsfeestjes waar we voorzichtig bij een werkloze broer polsen of hij nog voor een sollicitatiegesprek is uitgenodigd, of we vragen een vriendin of zij onlangs nog kijkers heeft gehad voor haar huis dat al twee jaar in de verkoop staat. De ultieme onrust ontstaat op het moment dat je beseft dat jezelf ook aan de beurt kunt zijn en het goede en makkelijke leventje ook voor jou voorbij kan zijn. Iedereen leeft op de tijdbom waarvan niemand weet of hij afgaat of niet.

Wat veraf scheen, is deze maand dichtbij gekomen. Wat virtueel was, is realiteit geworden. De crisisangst zit in de benen en zal pas verdwijnen wanneer de grip op de economie terug is. Zolang dat niet aan de orde is zullen we ons moeten behelpen met drie huis-, tuin- en keukenmiddeltjes om de onzekerheid te reduceren.

Ontkenning

De meest natuurlijke methode van angstbestrijding is ontkenning. Ook in de huidige kredietcrisis zien we dat gebeuren. Heel veel mensen beteugelen hun angst met het gebruik van een sterk wij/zij-schema. De ontslagen zijn voor de ander - de horeca, de banken, de bouw - en niet voor ons want wij zitten in de luwte van crisis - overheid, zorg en onderwijs.

Was de methode in de eerste fase van de crisis nog adequaat toen alles zich nog ver weg afspeelde, nu wordt deze irreëel. De kredietcrisis is sluipend en laat zich niet organisatorisch afgrendelen en inkapselen. Je kunt de crisis niet in quarantaine plaatsen zoals men dat met patiënten met Sars ooit deed. Naargelang de crisis vordert zal deze methode steeds meer van haar werking verliezen.

Herlevend stoïcisme

We zullen daarom ook een herleving van het stoïcisme meemaken. Deze antieke levensleer, die een echte crisisleer is, wordt meestal in turbulente tijden van stal gehaald. Zij is ontstaan in de verwarrende periode na Alexander de Grote toen de Griekse stadstaten in verval raakten. Hoe moet je reageren op rampen die je niet in de hand hebt. Het antwoord was simpel: niet. De coaches van die tijd vertelden het keer op keer. Wat je aan het hart gaat en waar je geen grip op hebt, kun je beter links laten liggen, je wordt er alleen maar onrustig en dus ongelukkig van.

Het stoïcisme kende meer van die anti-rampentrucs. Veel nadenken over hoe het nog erger had kunnen uitpakken. Veel aan de dood denken. En je vooral voorhouden dat al je zeurende gevoelens het gevolg zijn van de niet-adequate gedachten die je over de wereld hebt. Als je nu maar nuchter en scherpzinnig blijft nadenken, is je humeur in mum van tijd opgeklaard en zijn je angsten in een oogwenk verminderd. We zien deze opleving al bij mensen die de crisis ‘reframen’, die zeggen dat de crisis een zege is omdat we nu eindelijk kunnen ‘consuminderen’ en tot echte authentieke verbindingen kunnen komen. Je zal het maar van zo’n muts te horen krijgen als je net ontslagen bent.

Seminars als ‘bent u al crisisbestendig?’, ‘RET in barre tijden’, en ‘Reframing the crisis, reframing your life’ zullen de komende jaren populair worden. Het aantal websites en communities dat raad en daad verleent zal exponentieel toenemen.

Goerisme

Ten slotte zullen we zien dat de economische crisis een kweekvijver voor nieuwe goeroes en goerinnen zal zijn. In tijden van onzekerheid doen visionairs altijd goede zaken. Heb een leus, twee succesverhalen, een lekker smoeltje en je zit gebeiteld. Wie de wanhoop nabij is, is ontvankelijk voor hen die een uitweg pretenderen te weten. Het kinderlijke verlangen naar een verlosser zit ons diep ingebakken. Je hoeft geen Freud te zijn om te weten dat wanneer de monsters zich onder ons bed roeren, we het liefst op schoot kruipen bij hen die groot en sterk zijn. Je moet maar hopen dat de nieuwe bovendrijvende goeroes van redelijke signatuur zijn zoals Obama, en geen opruiende volksmenners zoals Chaves.

Wanneer komt de crisisangst tot bedaren? In de AIDScrisis was dat toen het mechanisme van besmetting ontdekt was, de gezondheidszorg erop was ingeregeld en er een medicijn gevonden was en daarmee de ziekte onder controle was gebracht. Tot die tijd was het roeien met de riemen die je had en ‘hope for the best’. Voor de kredietcrisis zal het niet anders zijn.

Over Joep Schrijvers

Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.

Deel dit artikel

Wat vond u van dit artikel?

0
0

Populaire producten

    Personen

      Trefwoorden