Hoe veranderde de scriptieprijs die je in 2020 kreeg jouw leven?
Ik was de eerste in de familie die ging studeren en dat ik dat op de Erasmus Universiteit Bedrijfskunde deed, was al een hele beleving. Maar vanaf het moment dat ik de scriptieprijs won met onderzoek naar de waarde van de aloude hofnar in moderne organisaties, stond mijn leven op zijn kop. Het ging vooral los toen Ben Tiggelaar over mijn scriptie vertelde in zijn NRC-column. Opeens kreeg ik allerlei verzoeken om te spreken bij bedrijven, terwijl ik niet eens wist wat een In Company Seminar was. Inmiddels is dit mijn derde boek over het onderwerp.
De rol van Hofnar was nooit eerder beschreven in bedrijfskunde?
Nee joh. Toevallig zat ik in een college bij een professor die ergens op een sheet had staan: de hofnar was de enige die de koning de waarheid kon vertellen. Toen ben ik er vol overgave ingedoken en die 8 voor mijn scriptie was hetzelfde cijfer als mijn gemiddelde in MAVO 4. Nadat mijn boek de longlist van het Managementboek van het Jaar haalde, namen de lezingen enorm toe. Ik ga nu promoveren op dit onderwerp en bovendien verdien ik mijn geld ermee. De eerste die mij benaderde was Bas Van der Veldt van AFAS, die ook het voorwoord schreef voor dit boek. Hij zei: ga het hier allemaal maar in de praktijk brengen. Samen met Tim de Zeeuw ben ik nu een tweede bedrijfje gestart: Het Narrengilde. Daarin leiden we mensen op om zelf hofnar te worden. Twee weken geleden is het idee zelfs gepitcht in de VS en daar hebben ze interesse. Het is voor mij een grote droom, ook omdat het echt werkt.
Is jouw derde boek vooral gebaseerd op de praktijk?
Het eerste boek was vrij theoretisch en ik kreeg later de vraag van mensen hoe je iedereen een beetje hofnar kan maken. En dus staan in dit boek de zestien functies van een hofnar centraal waarin ik ook nog even theorie verduidelijk, maar het gaat om de praktijk.
Welke van de zestien rollen past het beste bij jou?
De rol van sfeerbewaker is de leukste. Kijk, eigenlijk niemand vindt negatieve feedback leuk. ‘Feedback is een kadootje’, is natuurlijk ook maar een rare uitspraak. Eigenlijk vindt iedereen kritiek helemaal niks, maar wat je ermee kan doen, is wel handig en daarom gebruik ik daarvoor altijd de rol van sfeerbewaker. Dan breng je het een beetje leuk, maar hou je toch een spiegel voor.
Neem jij van nature een sfeerbewakerrol op je omdat dat bij je past?
Daar neig ik wel snel naar, want ik wil dat het gezellig is omdat het leven zomaar over kan zijn. Ik sprak iemand wiens zoon is aangereden en die zijn hele leven gehandicapt zal blijven. Mijn eigen ouders leven gelukkig nog en ik hoop ze nog lang te knuffelen. Dat soort dingen moet je wel blijven vieren.
Kan je uitleggen hoe je de rol van sfeerbewaker inzet om de rol van hofnar op je te nemen?
Ik vind het leuk om de gespannen sfeer een beetje losser te maken met een bepaalde opmerking. Dat je de dag even samenvat in gedichtvorm of dat je de vergadering stillegt en iedereen een karikatuur laat maken die de situatie samenvat. Ik heb ook wel eens een boek bij me met ‘999 feitjes waar je meestal helemaal niks aan hebt’. Dan onderbreek ik de sessies en zeg: hoeveel geld werpen mensen dagelijks in de Trevifontein van Rome? Dan zeggen ze: even niet Juri want we zijn serieus bezig. Maar ja, zeg ik dan, zoals jullie nu bezig zijn, kom je geen stap verder. Dan vraag ik: wat was het doel ook alweer van jullie meeting?
Waarom is de rol van de nar zo belangrijk?
In de top van het bedrijfsleven is er vaak een tekort aan reflectie, waardoor de werkelijkheid naar de achtergrond verdwijnt. En dan kom je eigenlijk bij de kern: de hofnar is de bewaker van de werkelijkheid. Kijk, bedrijven hebben het altijd over hun missie en hun waarden, maar er zit altijd een gat tussen de gewenste werkelijkheid en hoe de medewerkers het beleven. Als je dat naar boven haalt dan krijg je betere informatie. Daarmee kunnen beleidsmakers, leiders en leidinggevenden aan de slag.
Het gaat wat meer richting de echte werkelijkheid dan de schijnwerkelijkheid?
Daar gaat mijn promotieonderzoek ook over. Als je zoekt naar de term ‘waarheid’ in de literatuur dan kom je uit bij ‘Parrhesia’ van filosoof Michel Focault. Parrhesia is eigenlijk waarheidsspreken met het accepteren van de gevolgen. Dat paste de hofnar vroeger toe. Mijn onderzoeksvraag is dan ook: wat zijn de belemmerende factoren voor waarheidsspeken binnen organisaties? Dan kom je natuurlijk op afhankelijkheidsrelaties: waar hou je rekening mee? Het voordeel van de hofnar is zijn of haar onafhankelijkheid. Daarom laat ik mijn klussen ook volledig vooruitbetalen - dan heb ik geen belang bij verlenging. Ik blijf ook altijd maximaal 45 weken.
Heb jij in je vingers hoe je bij een bedrijf zó’n sfeer kan neerzetten dat die echte werkelijkheid in zicht komt?
Ja, maar het gaat niet om mijn vingers. Het ‘in de vingers hebben’ is het zijn van een spiegel. Een spiegel laat zien hoe je eruitziet, maar zegt niet dat je dik bent. Zo’n spiegel zijn is best lastig, want we vellen snel een oordeel. Ik zeg niet tegen een baas: u bent best wel een lul, maar ik zeg: best veel collega’s vinden u een lul. Die methodiek gebruikte Erasmus al in Lof der Zotheid. Hij nam iedereen op de hak. Dat was dan niet zijn mening, want het was de zotheid die het zei. Zo werk ik ook.
Kan jij een voorbeeld geven van hoe je door een ingreep van een bedrijf weer op het goede spoor zette?
Ik was bij een sessie waarbij klanten van AFAS naar het hoofdkantoor kwamen. Dan is het eten perfect, zijn mensen heel aardig voor ze en mag je ’s avonds naar een geweldige musical. Na de presentaties van klanten wilden mensen van AFAS wat kritiek op hun dienstverlening horen. Maar ja, niemand durfde dat natuurlijk, want ze werden de hele dag verwend. Toen ben ik opgestaan en zei: ik ben de hofnar en merk dat jullie wat terughoudendheid zijn… Dus laten we de mensen van AFAS helpen en allemaal iets positiefs én iets negatiefs vertellen over de dienstverlening. Die groep van 48 mensen vond dat heel fijn, ook de stille mensen konden eindelijk hun verhaal doen en AFAS had veel betere feedback.
Wat hoop je dat mensen uit het boek halen?
Ik wil iedereen een beetje meer hofnar maken zodat ze de werkelijkheid bewaken. Dit is namelijk een veilige manier om kritisch te zijn. Het lijkt een beetje op de denkhoeden van Bono, ken je die? Als jij een witte hoed op hebt mag je alleen maar neutraal reageren en met een zwarte juist heel pessimistisch. Dat wil ik met de rollen van zestien soorten hofnar ook bereiken.
Over Bas Hakker
Bas Hakker studeerde marketingcommunicatie en schreef daarna als journalist veel over media en marketing voor Adformatie, MarketingTribune, AD, NRC en Managementboek. Vandaag de dag is hij hoofdredacteur van marketingwebsite Candid.news. Met zijn bedrijf ‘Kleedkamer4’ helpt hij kleine ondernemers met het opbouwen van een klantenbestand.
