Niet-betaling in de btw

Lijst van gebruikte afkortingen / XV

DEEL I / ALGEMEEN DEEL

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 3
1.1 Algemeen / 3
1.2 Btw en niet-betaling / 4
1.2.1 Betaling vormt géén voorwaarde voor verschuldigdheid en aftrek / 4
1.2.2 Btw-correcties bij niet-betaling / 5
1.2.3 Géén correctiemechanismen als kasstelsel wordt gevolgd / 5
1.2.4 Het begrip ‘niet-betaling’ / 7
1.2.5 Verhouding Unierecht – nationaal recht / 8
1.3 Onderzoeksvraag, toetsingskader en onderzoeksmethode / 8
1.4 Afbakening van het onderzoek / 9
1.4.1 Betekenis van het civiele recht / 10
1.4.2 VAT Gap / 10
1.5 Actualiteit van het onderzoek / 12
1.6 Belang van het onderzoek / 13
1.7 Gebruikte terminologie / 14
1.8 Plan van aanpak / 14
1.9 Afsluiting van het onderzoek / 15

HOOFDSTUK 2
Algemene aspecten van de btw en toetsingskader / 17
2.1 Inleiding / 17
2.2 De geschiedenis van de btw in vogelvlucht / 17
2.3 De doorwerking van het Unierecht in het nationale recht / 19
2.3.1 Het karakter van de Btw-richtlijn(en) / 21
2.3.1.1 Richtlijnconforme interpretatie / 22
2.3.1.2 ‘Kan’-bepalingen / 22
2.3.1.3 Rechtstreekse werking / 27
2.3.1.4 Slotsom / 29
2.3.2 Rechtsbeginselen / 29
2.3.2.1 Rechtsbeginselen van primair Unierecht / 29
2.3.2.1.1 Het rechtszekerheidsbeginsel / 30
2.3.2.1.2 Het evenredigheidsbeginsel / 30
2.3.2.1.3 Het doeltreffendheidsbeginsel / 32
2.3.2.1.4 Tot slot / 35
2.3.2.2 Rechtsbeginselen van secundair Unierecht / 35
2.3.2.2.1 Het verbruiksbeginsel / 36
2.3.2.2.2 Het neutraliteitsbeginsel / 36
2.3.2.3 Slotsom / 36
2.3.3 Het Handvest EU / 36
2.3.4 De normatieve waarde van het Unierecht / 37
2.3.5 Tussenconclusie verhouding Unierecht – nationaal recht / 39
2.4 Het rechtskarakter van de btw / 39
2.4.1 Algemene opmerkingen over het rechtskarakter van de btw / 39
2.4.1.1 Duiding van het begrip ‘rechtskarakter’ / 39
2.4.1.2 Heffingswijze als onderdeel van het rechtskarakter van de btw / 41
2.4.1.3 De zoektocht naar het rechtskarakter van de btw / 42
2.4.2 Subject van heffing / 42
2.4.2.1 Objectieve kenmerken / 42
2.4.2.2 Doelstellingen / 43
2.4.3 Object van heffing / 47
2.4.3.1 Objectieve kenmerken / 47
2.4.3.2 Doelstellingen / 47
2.4.4 Wijze van heffing / 51
2.4.4.1 Objectieve kenmerken / 51
2.4.4.2 Doelstellingen / 54
2.4.4.2.1 ABC-rapport / 56
2.4.4.2.2 FFC-rapport / 59
2.4.4.2.3 Vergelijkend overzicht / 60
2.4.4.2.4 Visie van de Uniewetgever / 62
2.4.4.2.5 Tot slot / 64
2.4.5 Intermezzo: de verschijningsvormen van het neutraliteitsbeginsel / 65
2.4.5.1 Enkele opvattingen over het neutraliteitsbeginsel in de literatuur / 65
2.4.5.1.1 Uitwendige neutraliteit (stelselneutraliteit) / 65
2.4.5.1.2 Inwendige neutraliteit / 67
2.4.5.2 Het neutraliteitsbeginsel in de rechtspraak van het HvJ / 68
2.4.5.2.1 Het verbod op cumulatie van belasting / 69
2.4.5.2.2 Neutraliteit tussen belastingplichtigen / 70
2.4.5.2.3 Neutraliteit tussen eindverbruikers / 71
2.4.5.2.4 Neutraliteit tussen transacties / 72
2.4.5.2.5 Onderlinge verhoudingen / 73
2.4.5.3 Slotsom / 74
2.4.6 De normatieve waarde van het rechtskarakter van de btw / 74
2.4.7 Tussenconclusie rechtskarakter / 78
2.5 Samenvatting en conclusies / 78

DEEL II / ONINBARE VORDERINGEN

HOOFDSTUK 3
Oninbare vorderingen in het Unierecht / 83
3.1 Inleiding / 83
3.2 Ontstaan van de bepaling / 83
3.3 Inhoud van de bepaling / 88
3.3.1 Annulering, verbreking en ontbinding / 88
3.3.1.1 Het Almos-arrest / 88
3.3.1.2 Het NLB Leasing-arrest / 92
3.3.1.3 Het Lombard-arrest / 95
3.3.1.4 De zaak H3g / 97
3.3.1.5 Slotsom / 98
3.3.2 Gehele of gedeeltelijke niet-betaling / 100
3.3.2.1 Het Vandoorne-arrest / 102
3.3.2.2 Het GMAC-arrest / 107
3.3.2.3 Slotsom / 112
3.3.3 Prijsvermindering nadat de handeling is verricht / 112
3.3.3.1 Het Freemans-arrest / 113
3.3.3.1.1 Intermezzo: prijsverminderingen van 100% / 116
3.3.3.2 Het Grattan-arrest / 118
3.3.3.3 Het Elida Gibbs-arrest / 122
3.3.3.4 Het Boehringer-arrest / 130
3.3.3.5 Slotsom / 131
3.3.4 Verlaging maatstaf van heffing / 133
3.3.5 Door lidstaten te stellen voorwaarden / 135
3.3.5.1 Het Kraft Foods Polska-arrest / 135
3.3.5.2 Rechtstreekse werking van art. 90 lid 1 Btw-richtlijn / 137
3.3.5.3 Slotsom / 139
3.3.6 Afwijkingsmogelijkheid bij gehele of gedeeltelijke niet-betaling / 139
3.3.6.1 Ratio van de bepaling / 140
3.3.6.1.1 Het Goldsmiths (Jewellers)-arrest / 143
3.3.6.2 Reikwijdte van de afwijkingsbevoegdheid / 145
3.3.6.2.1 Het Enzo di Maura-arrest / 147
3.3.6.2.2 Reflectie / 150
3.3.6.3 Verhouding tot art. 185 Btw-richtlijn / 151
3.3.6.4 Herziening van de herziening: de ‘betaling alsnog’ / 153
3.3.6.5 Slotsom / 155
3.3.7 Tussenconclusie inhoud van de bepaling / 156
3.4 Verhouding tot het rechtskarakter van de btw / 157
3.5 Samenvatting en conclusies / 159

HOOFDSTUK 4
Oninbare vorderingen in het nationale recht / 161
4.1 Inleiding / 161
4.2 Ontstaan van de bepaling / 162
4.2.1 Een stukje geschiedenis / 162
4.2.2 Art. 28 en 28a Wet OB 1954 / 163
4.2.3 Art. 29 Wet OB 1968 (tot 2017) / 165
4.2.4 Onderzoek naar een nieuw systeem / 166
4.2.5 Internetconsultatie / 168
4.2.6 Art. 29 Wet OB 1968 (vanaf 2017) / 169
4.2.7 Ratio van de regeling / 170
4.3 Inhoud van de bepaling / 172
4.3.1 Niet-betaling als grond voor teruggaaf / 173
4.3.1.1 Gevallen van niet-betaling / 174
4.3.1.1.1 Betaling door een derde (en subrogatie) / 176
4.3.1.1.2 Betaling aan een derde / 181
4.3.1.1.3 Verrekening / 183
4.3.1.1.4 Kwijtschelding / 184
4.3.1.1.5 Intermezzo: het verschil tussen art. 29 lid 1 onderdeel a en b Wet OB 1968 (tot 2017) / 188
4.3.1.1.6 Kwijtschelding (vervolg) / 191
4.3.1.1.7 Schuldvernieuwing / 194
4.3.1.1.8 Vermenging / 198
4.3.1.1.9 Kwijting / 200
4.3.1.1.10 Wisselwerking tussen de verschillende categorieën / 201
4.3.1.1.11 Betaling van welke schuld? / 206
4.3.1.1.12 Tot slot / 207
4.3.1.2 Teruggaaf van btw / 207
4.3.1.3 Vergoeding moet in rekening zijn gebracht / 208
4.3.1.4 Geen teruggaaf van ‘art. 37-btw’ / 210
4.3.1.5 Verhouding tot het Unierecht / 212
4.3.1.6 Verhouding tot het rechtskarakter / 213
4.3.1.7 Slotsom / 213
4.3.2 Ontstaansmoment recht op teruggaaf / 213
4.3.2.1 Het redelijkheidscriterium / 214
4.3.2.1.1 Het redelijkheidscriterium tot 2017 / 214
4.3.2.1.2 Intermezzo: het karakter van het faillissement / 217
4.3.2.1.3 Het redelijkheidscriterium tot 2017 (vervolg) / 221
4.3.2.1.4 Het redelijkheidscriterium vanaf 2017 / 221
4.3.2.2 De éénjaarstermijn / 223
4.3.2.2.1 Fataal karakter / 223
4.3.2.2.2 Opeisbaarheid van de vordering / 224
4.3.2.3 Verhouding tot het Unierecht / 227
4.3.2.4 Verhouding tot het rechtskarakter / 229
4.3.2.5 Slotsom / 230
4.3.3 Herziening van het recht op teruggaaf / 230
4.3.3.1 Een opzichzelfstaand heffingsmoment? / 232
4.3.3.2 Tijdstip van ontvangst van de vergoeding / 233
4.3.3.3 Verhouding tot het Unierecht / 233
4.3.3.4 Verhouding tot het rechtskarakter / 235
4.3.3.5 Slotsom / 236
4.3.4 Overdracht van vorderingen / 236
4.3.4.1 Overdrachten onder het ‘oude’ regime / 237
4.3.4.2 Het begrip ‘overdragen’ / 239
4.3.4.3 Hoedanigheid van de overdrager en overnemer / 240
4.3.4.4 Factoring / 243
4.3.4.4.1 Verschijningsvormen van factoring / 244
4.3.4.4.2 Factoring in de btw / 244
4.3.4.4.3 Het factoorsbesluit / 246
4.3.4.4.4 Tot slot / 248
4.3.4.5 Cessie van het recht op teruggaaf / 249
4.3.4.5.1 Het recht op teruggaaf als nevenrecht? / 250
4.3.4.5.2 Overdraagbaarheid / 251
4.3.4.5.3 Geldige titel / 252
4.3.4.5.4 Beschikkingsbevoegdheid / 252
4.3.4.5.5 Leveringshandeling / 257
4.3.4.5.6 Instemmingsvereiste Belastingdienst / 259
4.3.4.5.7 Tot slot / 260
4.3.4.6 Schuldoverneming / 261
4.3.4.7 Verhouding tot het Unierecht / 262
4.3.4.8 Verhouding tot het rechtskarakter / 263
4.3.4.9 Verhouding tot de wens te vereenvoudigen / 263
4.3.4.10 Slotsom / 265
4.3.5 Wijze effectueren recht op teruggaaf / 265
4.3.5.1 Verzoek om teruggaaf tot 2017 / 267
4.3.5.2 Verzoek om teruggaaf vanaf 2017 / 268
4.3.5.2.1 Reguliere situatie / 269
4.3.5.2.2 Overgedragen vorderingen / 270
4.3.5.3 Wijze waarop het recht op teruggaaf moet worden herzien / 270
4.3.5.4 Verhouding tot het Unierecht / 271
4.3.5.5 Verhouding tot het rechtskarakter / 272
4.3.5.6 Slotsom / 272
4.3.6 Tussenconclusie inhoud van de bepaling / 273
4.4 Verhouding tot het Unierecht / 273
4.5 Verhouding tot het rechtskarakter van de btw / 274
4.6 Samenvatting en conclusies / 274

DEEL III / ONBETAALDE SCHULDEN

HOOFDSTUK 5
Onbetaalde schulden in het Unierecht / 279
5.1 Inleiding / 279
5.2 Ontstaan van de regeling / 280
5.3 Inhoud van de regeling / 283
5.3.1 Herziening van de aftrek / 284
5.3.1.1 Het Centralan-arrest / 284
5.3.1.2 Het Uudenkaupungin kaupunki-arrest / 288
5.3.1.3 Het TETS Haskovo-arrest / 293
5.3.1.4 Het Evita-K-arrest / 294
5.3.1.5 Slotsom / 295
5.3.2 Wijzigingen in de elementen voor de aftrek / 296
5.3.2.1 Het TETS Haskovo-arrest (vervolg) / 297
5.3.2.2 Het Gran via Moineşti-arrest / 299
5.3.2.3 Het FIRIN-arrest / 300
5.3.2.3.1 Intermezzo: de verhouding tot ‘art. 203-btw’ / 304
5.3.2.4 Het FIRIN-arrest (vervolg) / 307
5.3.2.5 Slotsom / 309
5.3.3 Vernietiging, verlies en diefstal / 310
5.3.3.1 Het PIGI-arrest / 311
5.3.3.2 Het BCR Leasing-arrest / 312
5.3.3.3 Slotsom / 314
5.3.4 Geannuleerde aankopen, verkregen rabatten en onbetaald gebleven handelingen / 314
5.3.4.1 Geannuleerde aankopen en verkregen rabatten / 315
5.3.4.2 Niet-betaling als een ‘wijziging in de elementen’ / 316
5.3.4.3 Onbetaald gebleven handelingen / 318
5.3.4.4 Herziening bij de leverancier? / 322
5.3.4.5 Slotsom / 324
5.3.5 Afwijkingsmogelijkheid bij onbetaald gebleven handelingen / 325
5.3.6 Nadere regels door lidstaten vast te stellen / 328
5.3.7 Tussenconclusie inhoud van de bepaling / 329
5.4 Verhouding tot het rechtskarakter van de btw / 330
5.5 Samenvatting en conclusies / 331

HOOFDSTUK 6
Onbetaalde schulden in het nationale recht / 333
6.1 Inleiding / 333
6.2 Ontstaan van de bepaling / 334
6.2.1 Art. 29 Wet OB 1968 (tot 2017) / 334
6.2.2 Art. 29 Wet OB 1968 (vanaf 2017) / 335
6.2.3 Ratio van de regeling / 336
6.3 Inhoud van de bepaling / 337
6.3.1 Niet-betaling als grond voor herziening / 337
6.3.1.1 Gevallen van niet-betaling / 338
6.3.1.2 Correctie van het afgetrokken bedrag / 339
6.3.1.3 Geen correctie van ‘art. 37-btw’ / 341
6.3.1.4 Verhouding tot het Unierecht / 341
6.3.1.5 Verhouding tot het rechtskarakter / 342
6.3.1.6 Slotsom / 342
6.3.2 Ontstaansmoment verplichting tot herziening / 342
6.3.2.1 Het redelijkheidscriterium / 343
6.3.2.1.1 Het redelijkheidscriterium tot 2017 / 343
6.3.2.1.2 Het redelijkheidscriterium vanaf 2017 / 346
6.3.2.2 De faillissementsrechtelijke status van de herzieningsverplichting / 348
6.3.2.2.1 Drie soorten (boedel)schulden / 348
6.3.2.2.2 Kwalificatie herzieningsverplichting in faillissement / 358
6.3.2.2.3 Tot slot / 364
6.3.2.3 De éénjaarstermijn / 364
6.3.2.3.1 Fataal karakter / 365
6.3.2.3.2 Opeisbaarheid van de vergoeding / 366
6.3.2.4 Verhouding tot het Unierecht / 366
6.3.2.5 Verhouding tot het rechtskarakter / 369
6.3.2.6 Slotsom / 371
6.3.3 Omvang van de herzieningsverplichting / 371
6.3.3.1 Crediteurenakkoord / 372
6.3.3.1.1 Positie Belastingdienst / 373
6.3.3.1.2 Communautaire middelen / 375
6.3.3.1.3 De arresten Degano Trasporti en Marco Identi / 376
6.3.3.1.4 Geen heden zonder verleden / 378
6.3.3.1.5 Akkoordvarianten / 380
6.3.3.2 Verbindend worden van de slotuitdelingslijst / 381
6.3.3.2.1 Handelwijze Belastingdienst / 382
6.3.3.2.2 Mise en abyme / 384
6.3.3.2.3 Vereenvoudigingsmaatregelen? / 386
6.3.3.3 Verhouding tot het Unierecht / 389
6.3.3.4 Verhouding tot het rechtskarakter / 390
6.3.3.5 Slotsom / 390
6.3.4 Herziening van de ‘correctie vooraftrek’ / 391
6.3.4.1 Een niet opzichzelfstaand recht op teruggaaf? / 391
6.3.4.2 Tijdstip van ontvangst van de vergoeding / 393
6.3.4.3 Wijze waarop de herziening plaatsvindt / 393
6.3.4.4 Verhouding tot het Unierecht / 395
6.3.4.5 Verhouding tot het rechtskarakter / 396
6.3.4.6 Slotsom / 397
6.3.5 Tussenconclusie inhoud van de bepaling / 397
6.4 Verhouding tot het Unierecht / 397
6.5 Verhouding tot het rechtskarakter van de btw / 398
6.6 Samenvatting en conclusies / 398

DEEL IV / SAMENHANG ONINBARE VORDERINGEN EN ONBETAALDE SCHULDEN

HOOFDSTUK 7
Samenhang oninbare vorderingen en onbetaalde schulden / 403
7.1 Inleiding / 403
7.2 Unierecht / 404
7.2.1 Materiële samenhang / 404
7.2.1.1 Woordelijke (on)gelijkheid / 404
7.2.1.2 Rationele (on)gelijkheid / 406
7.2.1.3 Systematische (on)gelijkheid / 407
7.2.1.4 Slotsom materiële samenhang / 408
7.2.2 Formele samenhang / 409
7.2.2.1 De zaak T-2 / 409
7.2.2.1.1 Conclusie A-G / 410
7.2.2.1.2 Reflectie / 412
7.2.2.2 Wederzijdse afhankelijkheid / 415
7.2.2.3 Geen wederzijdse afhankelijkheid overige categorieën / 416
7.2.2.4 Slotsom formele samenhang / 417
7.2.3 Verhouding tot het rechtskarakter van de btw / 417
7.2.4 Tussenconclusie samenhang Unierecht / 418
7.3 Nationaal recht / 418
7.3.1 Materiële samenhang / 419
7.3.1.1 Materiële samenhang tot 2017 / 419
7.3.1.2 Materiële samenhang vanaf 2017 / 420
7.3.1.2.1 Woordelijke (on)gelijkheid / 421
7.3.1.2.2 Rationele (on)gelijkheid / 422
7.3.1.2.3 Systematische (on)gelijkheid / 423
7.3.1.2.4 Tot slot / 423
7.3.1.3 Slotsom materiële samenhang / 424
7.3.2 Formele samenhang / 424
7.3.2.1 Formele samenhang tot 2017 / 424
7.3.2.2 Formele samenhang vanaf 2017 / 427
7.3.2.3 Slotsom formele samenhang / 427
7.3.3 Verhouding tot het Unierecht / 427
7.3.4 Verhouding tot het rechtskarakter van de btw / 428
7.3.5 Tussenconclusie samenhang nationaal recht / 428
7.4 Conclusie / 428

DEEL V / UITLEIDING

HOOFDSTUK 8
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen / 431
8.1 Inleiding / 431
8.2 Doel van het onderzoek en onderzoeksvraag / 431
8.3 Samenvatting toetsingskader / 432
8.4 Beantwoording van de onderzoeksvraag / 433
8.4.1 Niet-betaling in het Unierecht – beantwoording deelvraag a / 433
8.4.1.1 Samenvatting en conclusies / 433
8.4.1.1.1 Oninbare vorderingen / 433
8.4.1.1.2 Onbetaalde schulden / 434
8.4.1.2 Overzicht knelpunten en aanbevelingen / 435
8.4.2 Niet-betaling in het nationale recht – beantwoording deelvraag b / 436
8.4.2.1 Samenvatting en conclusies / 436
8.4.2.1.1 Oninbare vorderingen / 436
8.4.2.1.2 Onbetaalde schulden / 439
8.4.2.2 Overzicht knelpunten en aanbevelingen / 441
8.4.3 Samenhang oninbare vorderingen en onbetaalde schulden – beantwoording deelvraag c / 442
8.4.3.1 Samenvatting en conclusies / 442
8.4.3.1.1 Verhouding op Unierechtelijk niveau / 442
8.4.3.1.2 Verhouding op nationaalrechtelijk niveau / 443
8.4.3.2 Overzicht knelpunten en aanbevelingen / 444
8.5 Tot besluit / 444

BIJLAGE 1 PROEVE VAN RICHTLIJN / 445
BIJLAGE 2 PROEVE VAN WET / 447

English summary / 449

Lijst van (verkort) aangehaalde literatuur / 461
Lijst van aangehaalde jurisprudentie / 471
Trefwoordenregister / 481