Geweld

1 Inleiding 13
M. Liem en E.R. Muller
1.1 Aanleiding 13
1.2 Afbakening 13
1.3 Inhoud 14
1.4 Dankzegging 15
Deel I Aard van geweld en geweldsbeheersing 17
2 Geweldscriminaliteit 19
J.A. van Wilsem
2.1 Inleiding 19
2.2 Het meten van geweldscriminaliteit 19
2.3 Omvang en trends van geweldscriminaliteit 21
2.4 Risicofactoren voor geweldscriminaliteit 23
2.5 Preventie van geweld 27
2.6 Toekomstperspectieven omtrent onderzoek naar geweld 29
2.7 Literatuur 32
3 Omvang en trends van geweldscriminaliteit in Nederland: 1950-2014 37
P. Smit en C.C.J.H. Bijleveld
3.1 Inleiding 37
3.2 Uitgangspunten en bronnen 37
3.2.1 Uitgangspunten 37
3.2.2 De gegevensbronnen 39
3.2.3 De variabelen 41
3.3 Omvang en trends: Ondervonden – geregistreerd 41
3.3.1 Omvang geweldscriminaliteit, 2014 41
3.3.2 Trends in geregistreerde geweldscriminaliteit, 1950-2014 43
3.3.3 Trends in geweldscriminaliteit op basis van slachtofferenquêtes 46
3.3.4 Nederland in internationaal perspectief 49
3.4 Omvang en trends: De dader en berechting 52
3.5 Discussie 55
3.6 Literatuur 59
Bijlage: De gebruikte variabelen. 60
4 Daderschap en slachtofferschap in geweldmisdrijven 63
J.J.M. van Dijk
4.1 Inleiding 63
4.2 Definities, omvang en trends 64
4.2.1 Definities 64
4.2.2. Geweld in cijfers: De politiestatistieken 65
4.2.3 Schattingen van de verborgen misdaad 66
4.3 Daderschap 68
4.3.1 Het daderprofiel 68
4.3.2 De persoon van de dader 69
4.3.3 Geringe zelfbeheersing als overkoepelend begrip 70
4.3.4 De gender gap 71
4.3.5 De ontremmende werking van alcohol 72
4.4 Maatschappelijke achtergronden geweldmisdrijven in internationaal perspectief 74
4.4.1 Sekse-ongelijkheid en geweld tegen vrouwen en meisjes 75
4.5 Aandacht voor slachtoffers 76
4.5.1 Het slachtofferprofiel 76
4.5.2 Het post-traumatische stress syndroom 78
4.5.3 Voorzieningen voor slachtoffers 79
4.5.4 Slachtofferrechten 81
4.6 Literatuur 84
5 Organisaties in de geweldsbeheersing: Regierol gemeenten cruciaal 89
E.R. Muller
5.1 Inleiding 89
5.2 Bestel, organisaties en beleid 89
5.2.1 Bestel en organisaties 89
5.2.2 Algemeen beleid geweldsbeheersing: High Impact Crimes 91
5.3 Huiselijk geweld en geweldsbeheersing 95
5.3.1 Ministeries en huiselijk geweld 95
5.3.2 Gemeenten en Veilig Thuis 95
5.3.3 Meldcode breed 98
5.3.4 Burgemeesters en huisverbod 98
5.4 Veilige publieke taak en geweldsbeheersing 100
5.4.1 Programma Veilige Publieke Taak 100
5.4.2 Veilige Publieke Taak regio’s 103
5.4.3 Lokale inbedding 103
5.5 Naar regierol gemeenten en burgemeesters bij geweldsbeheersing 105
5.5.1 Complex stelsel van organisaties in de geweldsbeheersing 105
5.5.2 Regierol en doorzettingsmacht burgemeester 107
5.6 Afsluiting 109
5.7 Literatuur 109
Deel II Oorzaken van geweld 111
6 Relatie geweld en buurt in Nederland 113
E.J.A. Bervoets
6.1 Inleiding en afbakening 113
6.2 De relatie tussen buurt en geweld 114
6.2.1 Het ligt aan de buurt: Sociale desorganisatie 115
6.2.2 Het ligt aan de mensen die er wonen: Sociale deprivatie en sociale bindingen 116
6.2.3 Het ligt aan de gelegenheid: Buurtgeweld omdat het kan 116
6.3 Drie soorten buurtgeweld 117
6.3.1 Jeugdgeweld: De buurt op stelten 118
6.3.2 Buren onderling 121
6.3.3 Buurt tegen de politie: Buurtrellen 124
6.3.4 De verschijningsvormen en de basisverklaringen: De balans opgemaakt 128
6.4 Beleid en interventies: Wat wordt gedaan aan buurtgeweld? 129
6.5 Slot en discussie 132
6.6 Literatuur 133
7 Relatie geweld en vuurwapens 139
M.S. de Vries
7.1 Vuurwapens en geweld in Nederland 139
7.2 De relatie tussen vuurwapens en geweld 140
7.2.1 De keuze voor een vuurwapen 140
7.2.2 De motivatie van vuurwapengebruikers 145
7.2.3 De invloed van vuurwapens op het verloop van geweldsdelicten 147
7.2.4 Typologie van wapengebruik 149
7.3 Het bestrijden van vuurwapengeweld 152
7.3.1 Uitgangspunten van wet- en regelgeving 152
7.3.2 Recente Europese initiatieven in de aanpak van vuurwapens en geweld 155
7.3.3 De Nederlandse aanpak van vuurwapengeweld: Preventie en repressie 157
7.4 Tot slot 161
7.5 Literatuur 161
8 Geweld onder invloed 165
N.E. van Hasselt
8.1 Omvang geweld onder invloed 165
8.1.1 Regionaal onderzoek 166
8.1.2 Fataal geweld 166
8.1.3 Uitgaansgeweld 167
8.1.4 Huiselijk geweld 167
8.1.5 Seksueel geweld 168
8.2 De dynamiek van geweld onder invloed 168
8.3 De farmacologische invloed van het middel 170
8.3.1 Alcohol 170
8.3.2 Drugs 172
8.4 De invloed van persoonskenmerken 175
8.4.1 Sekse 175
8.4.2 Leeftijd 176
8.4.3 Persoonlijkheid 176
8.4.4 Genetische aanleg voor geweld onder invloed van alcohol 177
8.4.5 Verwachtingen 177
8.5 De invloed van de omgeving 178
8.5.1 De spatiotemporale omgeving 178
8.5.2 De sociale en toezichthoudende omgeving 181
8.5.3 De culturele omgeving 181
8.6 De aanpak van geweld onder invloed 184
8.7 Conclusie 185
8.8 Literatuur 187
9 Geweld en psychiatrische stoornis 197
J.M. Harte
9.1 Psychiatrische stoornis 197
9.2 Aard en omvang 199
9.3 Respons 203
9.4 Psychiatrische aandoening als verklaring van geweld 206
9.5 Discussie 209
9.6 Literatuur 211
Deel III Vormen van geweld 217
10 Overvalgeweld 219
B. Rovers en C.C.J.F. Fijnaut
10.1 Het glamour-imago van overvallen 219
10.2 Definitiekwesties 220
10.3 Aard, omvang en spreiding van overvallen in Nederland 221
10.4 Achtergronden en motieven van daders 223
10.4.1 Algemene achtergrondkenmerken 223
10.4.2 Delictverleden 225
10.4.3 Motieven voor het plegen van een overval 226
10.5 Typologieën van overvallers 227
10.6 Geweldgebruik bij overvallen 228
10.6.1 Aard, omvang en gevolgen van geweldgebruik 228
10.6.2 Instrumenteel en expressief geweld 230
10.6.3 Geweld in de context van het delict 231
10.7 Repressie en preventie 233
10.7.1 Opsporing, vervolging en berechting 233
10.7.2 Voorkómen van overvallen 235
10.8 Conclusie 237
10.9 Literatuur 239
11 Uitgaansgeweld: Een fenomeen in beweging 245
J. Kuppens en H. Ferwerda
11.1 Wat wordt onder uitgaansgeweld verstaan? 245
11.1.1 Bestaande definities voor uitgaansgeweld voldoen niet 246
11.2 Factoren die van invloed zijn op uitgaansgeweld 248
11.3 De prevalentie van uitgaansgeweld in (inter)nationaal perspectief 252
11.4 De relatie tussen uitgaansgeweld en subjectieve veiligheidsbeleving 256
11.5 Aandacht voor (innovatieve) maatregelen tegen uitgaansgeweld 258
11.6 Effecten van maatregelen op uitgaansgeweld 260
11.7 Epiloog 264
11.8 Literatuur 265
12 Geweld uit overtuiging 269
J. van Buuren
12.1 Geweld uit extreemlinkse overtuiging 272
12.1.1 Dierenrechtenactivisme 274
12.1.2 De moord op Pim Fortuyn 276
12.1.3 Asielactivisme 278
12.2 Geweld uit extreemrechtse overtuiging 278
12.3 Jihadisme 282
12.3.1 De moord op Theo van Gogh 283
12.4 Diffuus geweld 287
12.5 Digitale bedreigingen 290
12.6 Conclusie 290
12.7 Literatuur 292
13 Geweld door politie 297
J.S. Timmer en V.M. Cozijn
13.1 Inleiding 297
13.2 Geweldmonopolie 298
13.2.1 Geweldmonopolie in Nederland 299
13.3 Geweldbevoegdheid politie 301
13.4 Politieel vuurwapengebruik 303
13.5 Strafuitsluiting 304
13.6 Politiegeweld 305
13.6.1 Fysiek politiegeweld 306
13.6.2 Gevolgen van politiegeweld 307
13.7 Politiegeweld getoetst 309
13.7.1 Interne beoordeling 309
13.7.2 Tuchtrecht 310
13.7.3 Strafrecht 310
13.8 Politiegeweld in Europa 313
13.8.1 Geweldbevoegdheid 313
13.8.2 Opleiding en training 315
13.8.3 Vuurwapengebruik 316
13.9 Politiegeweld in ontwikkeling 317
13.10 Literatuur 320
14 Bedreigen en intimideren van OM- en politiemedewerkers 323
E.J. van der Torre en M. Gieling
14.1 Inleiding 323
14.2 Bedreigen en intimideren: begripsbepaling 324
14.3 Frequentie 325
14.4 Daders 327
14.4.1 Dadertypen 327
14.4.2 Motieven van de daders 329
14.5 Gevolgen 330
14.6 Gewenste en ondervonden aanpak 333
14.7 Tot slot: bouwstenen van een succesvolle aanpak 335
14.8 Literatuur 337
15 Fataal geweld 339
M. Liem en N. Leissner
15.1 Inleiding 339
15.1.1 Achtergrond 339
15.1.2 Nederland in internationale context 340
15.2 Methodologie 341
15.3 Resultaten 342
15.3.1 Inleiding 342
15.3.2 Zaak karakteristieken 343
15.3.3 Geografische spreiding 346
15.3.4 Pleeglocatie 347
15.3.5 Modus operandi 348
15.3.6 Dader en slachtoffer karakteristieken 349
15.3.7 Trends 351
15.4 Bestraffing en preventie van fataal geweld 354
15.4.1 Bestraffing 354
15.4.2 Punitiviteit in bestraffing 355
15.4.3 Preventie 356
15.5 Conclusie 358
15.6 Literatuur 359
16 Psychisch geweld 365
A. van Vossole, S. van der Aa en A. Groenen
16.1 Beschrijving 366
16.1.1 Definitie 366
16.1.2 Categorieën 369
16.1.3 Achterliggende perspectieven 371
16.1.4 Kenmerken 371
16.2 Gevolgen 372
16.3 Prevalentie 373
16.4 Juridisch kader 376
16.4.1 Bedreiging 376
16.4.2 Belaging 379
16.4.3 Pesten 383
16.4.4 Strafbaarstelling psychisch geweld 385
16.5 Conclusie 387
16.6 Literatuur 389
17 Geweld in afhankelijkheidsrelaties 393
J. Janssen
17.1 Inleiding 393
17.2 Geweld in afhankelijkheidsrelaties 393
17.2.1 Een nieuw begrip 393
17.2.2 Aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties 400
17.3 Huiselijk en eergerelateerd geweld vergeleken 403
17.4 Tot slot 407
17.5 Literatuur 407
18 Seksueel geweld 413
R. Korver, L. Harteveld, A. Hendriks, M. Lousberg, I. Bicanic en S. van Arum
18.1 Inleiding 413
18.2 Kenmerken en omvang van seksueel geweld 414
18.2.1 Slachtoffers 414
18.2.2 Plegers 418
18.3 Nasleep van seksueel geweld 420
18.3.1 Emotionele afwikkeling voor slachtoffers 420
18.3.2 Emotionele afwikkeling voor plegers 424
18.3.3 Juridische afwikkeling 424
18.3.4 Internationale context 429
18.4 Beschikbare instrumenten ter preventie 432
18.4.1 Seksuele voorlichting en opvoeding op school 433
18.4.2 Preventie in zorginstellingen 434
18.4.3 Behandelprogramma’s 435
18.5 Literatuur 438
19 Geweld en geweldsbeheersing in perspectief 445
M. Liem en E.R. Muller
19.1 Inleiding 445
19.2 Geweld en geweldsbeheersing zijn onderbelicht in onderzoek en beleid 445
19.3 De veiligheidsparadox: Geweld vindt met name onder bekenden plaats 447
19.4 Verschillende vormen van geweld, maar dezelfde instanties 448
19.5 Oorzaken van geweld overstijgen verschillende vormen van geweld 450
19.6 Geweldsbeheersing is een brede verantwoordelijkheid 451
19.7 Afsluiting 452
19.8 Literatuur 453

Auteurs 455
Trefwoordenregister 459
Serie Handboeken Veiligheid 465