Het Barre Land

Een tussentijd waarin crises en onzekerheid hoogtij vieren, terwijl het voor veel mensen (en landen) lijkt alsof er weinig aan de hand is. Het instorten van een beschaving is echter geen zeldzaamheid; het is in de geschiedenis al vaker gebeurd. Een eeuw geleden bevond de wereld zich in een vergelijkbare situatie.

Eliot

De titel Het Barre Land verwijst naar het gelijknamige gedicht van de Amerikaanse dichter T.S. Eliot, dat in 1922 werd gepubliceerd. West-Europa was toen een desolaat gebied. De bevolking likte haar wonden na de Eerste Wereldoorlog. In Rusland woedde een bloedige revolutie, die uiteindelijk de Bolsjewieken aan de macht zou brengen. Maar ook in op andere plekken was het onrustig.

Kaplan analyseert deze periode en vergelijkt die met de sluimerende onrust van vandaag. Hij doet dit aan de hand van een reeks auteurs en hun belangrijkste werken, waaronder Het Barre Land, Elias Canetti’s Massa en Macht (zie boek), Oswald Spenglers De Ondergang van het Avondland (zie boek) en Alfred Döblins Berlin Alexanderplatz (zie boek). Schrijvers en journalisten zijn vaak de luis in de pels van tirannen. Zij duiden hun tijd en verankeren die in essays, artikelen, gedichten en romans.

Bevolkingsgroei

Eén belangrijke verklaring die Kaplan geeft is de explosieve bevolkingsgroei en de toenemende concentratie van mensen in grote steden.

We zien nu een vergelijkbare dynamiek als een eeuw geleden, zij het in een ander jasje: populisme. Kaplan wijst op de instorting van oude structuren (nu democratieën, toen monarchieën), de wederopstanding van de “sterke, autoritaire leider” en de rol die steden hebben in deze politieke onrust. De tactieken zijn nauwelijks veranderd: het aanwijzen van een zondebok (nu vluchtelingen en migranten), het bieden van simpele oplossingen zonder de werkelijke crises te adresseren, en de media gebruiken om groepen tegen elkaar op te zetten.

Het einde van een beschaving?

Kaplan beschrijft ook het ‘eindspel’ van grote beschavingen. Elke grootmacht reikt vroeg of laat te ver over haar grenzen. Dit gold voor fascisme, communisme en de grote rijken van China, Mesopotamië, Egypte, Griekenland en Rome. Zelfs het machtige Britse Rijk is in de afgelopen eeuw verschrompeld.

De geschiedenis van meer dan 4.000 jaar laat zien dat geen enkele beschaving oneindig is. Na de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog werd een nieuwe wereldorde opgebouwd, maar 80 jaar later zien we traditionele culturen opnieuw over hun grenzen heen reiken. De chaos is begonnen.

Kaplan: ‘Met andere woorden, het Westen is over zijn hoogtepunt heen en daarmee over de top van zijn voornaamste uitvinding: de heiligheid van het individu en het individuele denken dat per definitie tegengesteld is aan de massa.’

En de nieuwe massa? Die komt waarschijnlijk uit het continent Afrika. In 2000 waren er net zoveel inwoners in West-Europa als in Afrika. In 2100 is dat veranderd op 1 op 7. Zij leven en worden geboren in een continent uitgekleed van grondstoffen, vaak in dorre en hete onleefbare gebieden.

Kaplans Het Barre Land is een indrukwekkend boek dat de lezer meeneemt door eeuwen geschiedenis en decennia toekomst. Het werpt een scherpe blik op de ontwikkelingen van vandaag—ontwikkelingen die soms over elkaar heen tuimelen en waarvan de impact nog lang niet volledig is uitgekristalliseerd.