Met wat medelijden keek ik naar een van mijn collega's. Tijdens een retraite waren de andere collega’s uitgenodigd goede woorden over hem uit te spreken (bene dictus). Hoe mooie complimenten hij ook kreeg, ik zag dat de situatie wat onwennig was. Daar zat hij dan; in het midden van de belangstelling. Arme kerel. De vijf minuten leken een eeuwigheid te duren. Daarna werd ik opeens zelf het lijdend voorwerp van de complimentenstroom van mijn collega’s. Ik wist even niet waar ik het zoeken moest. Was er een hoekje waar ik weg kon kruipen?
Ik moet aan dit moment denken, bij het lezen van het boek Hoe overleef je een narcist? van Dr. Sarah Davies. Hoe zou iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) op deze situatie reageren? Ik kan het niet laten direct aan Donald Trump te denken. Hij zou er vol van genieten. Niet wegduiken, maar vragen om meer. Of zijn collega’s wellicht aanvullen met mooie woorden over zichzelf.
Slachtoffers
Boeken over narcisme boeien mij. Waarschijnlijk omdat ik in een van mijn eerste banen te maken had met een directeur die alle kenmerken had van een narcist. Zijn slachtoffers waren niet meer op een hand te tellen. Wat mij boeit, is de vraag: hoe het toch mogelijk is dat narcisten zo lang hun wilde gang kunnen gaan?
Nu is een van de kenmerken van narcisten dat zij zichzelf zo nooit zullen beschrijven. Beangstigend ook wel. Want wie zegt dat ikzelf niet te veel narcistische trekjes heb? Davies stelt mij halverwege het boek gerust. ‘Ben je ooit welgemeend bezorgd geweest over je invloed op anderen? Zo ja, dan is de kans klein dat je een narcist bent.’ Pfoe…Scheelt weer. ‘Echte narcisten zijn niet in staat tot zulke eerlijke zelfreflectie. Zij zouden zich geen enkele zorgen maken over wat hun gedrag voor anderen betekent. […] Empathie is iets waarover narcisten niet beschikken.’
Kenmerken narcisten
Wat narcisten dan wel kenmerkt? Davies somt een heel aantal kenmerken op. Een kleine greep:
- Een vertekend beeld van hun eigen grootsheid, zodat ze een speciale behandeling van anderen verwachten
- Liegen vaak over eigen successen
- Onwillig om verantwoordelijkheid te accepteren voor eigen fouten of wangedrag
- Sterke neiging om anderen de schuld te geven van eigen fouten
- Moeite met het controleren van woede-uitbarstingen
Gezellige types dus. Davies: ‘Vaak gaat het om ondernemers, topmanagers of CEO's, politici, bekende kunstenaars of mensen die om andere redenen in hoog aanzien staan.’
Kinderjaren
In navolging van andere auteurs die over narcisme schreven, stelt ook Davies dat narcisten hun gedrag waarschijnlijk niet zullen veranderen. Een strippenkaart bij de psycholoog zal dus weinig nut hebben. Hoe zij in hun kinderjaren zijn gevormd (of door ernstige verwaarlozing óf juist door te zijn overladen met complimentjes en overschatting van hun vaardigheden) is er niet of nauwelijks meer uit te krijgen. Davies: ‘Ze blijven steken in de egocentrische (op zichzelf gerichte) fase en kunnen geen rekening houden met andermans gevoelens of ervaringen. […] Als je ooit een onversneden narcist in actie hebt gezien, of een narcistische woedeaanval hebt meegemaakt, zul je het peutergedrag ongetwijfeld hebben herkend.’
Wegwezen
Omdat de narcist niet zal veranderen, is het zaak om als omstander – of slachtoffer – te leren hoe ermee om te gaan. Allereerst is het volgens Davies belangrijk niet aan jezelf te gaan twijfelen, wanneer de narcist weer eens in de slachtofferrol kruipt en de bal bij jou probeert te leggen. Een andere aanbeveling die de auteur in Hoe overleef je een narcist? doet, is: ‘als er maar enige mogelijkheid is moet je het contact met een narcist te verbreken.’ Een narcist als leidinggevende? Maken dat je wegkomt dus. Voordat jij zelf ziek thuis komt te zitten.
Terug naar de mooie woorden die over mij werden uitgestort. Ja, het voelde behoorlijk onwennig. Maar voordat ik die avond in slaap viel, liet ik ze nog eens rustig in mijn hoofd de revue passeren. En nee, dit maakt mij niet tot een narcist, maar wel tot iemand die net als ieder ander gevoelig is voor het krijgen van oprechte complimenten.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
