Het egeleffect

Manfred Kets de Vries is een autoriteit op het gebied van leiderschap. In zijn nieuwste boek past hij de klinische psychologie toe op de samenwerking in teams. Het gebruik van groepsinterventies gerelateerd aan onbewuste psychodynamische processen is volgens de auteur de weg naar het creëren van zogenaamde 'authentizotische' organisaties, die worden gekenmerkt door authenticiteit en vitaliteit. (Het word authentizotisch is opgebouwd uit de combinatie van het Griekse authenteekos (authenticiteit) en zoteekos (vitaliteit)).

De titel van het boek refereert aan een fabel van Schopenhauer (Schopenhauer A., Parerga und Paralipomena: kleine philisophische Schriften, Berlin, 1851) over egels die in de kou graag dicht bij elkaar zitten zodat ze warm blijven, maar elkaar daarbij pijn doen met hun stekels. Om dit te vermijden nemen ze meer afstand, de kou drijft ze echter weer dichter tot elkaar etc. Een mooie metafoor voor de uitdaging rondom intimiteit in relaties en de constante spanning tussen afstand en nabijheid, die zich ook in teams tussen de leden manifesteert.

Het boek is helder opgebouwd en bevat drie delen. Deel 1 is een algemene inleiding over teams. Hierin wordt ook uitgebreid aandacht geschonken aan teamcoaching. Deze aanpak werd door het INSEAD Global Leadership Centre in de afgelopen jaren ontwikkeld en richt zich specifiek op het gebruik van groepsinterventies voor het verkrijgen van vertrouwen, onderling begrip tussen teamleden en daarmee een betere samenwerking. Mede door de beschrijving van vele voorbeelden krijgt de lezer een goed inzicht in deze methodologie, die prima kan dienen als fundament of inspiratie voor een eigen aanpak.

Deel 2 geeft een psychodynamisch perspectief op individuen en groepen. Uitgangspunt hierbij is het zgn. klinische paradigma: rationaliteit is een illusie. Er wordt eerst gekeken naar beïnvloedende factoren van individueel gedrag, zoals hechtingsstijlen, schuldgevoel en spiegeling. Daarna wordt aandacht geschonken aan groepsgedrag zoals ontwikkelingsstadia van teams, afhankelijkheid (op basis van Bion), sociale afweersystemen etc. De veelheid van onderwerpen staat echte verdieping in de weg. Op een speelse manier ontstaat vooral bewustwording van de diverse psychodynamische aspecten.

Het derde deel gaat enerzijds over creëren van 'authentizotische' organisaties en geeft een aantal basisprincipes voor verandering op individueel en groepsniveau. En ook: hoe ga je om met weerstand tegen verandering? Anderzijds wordt een kader gegeven voor toepassing van teamcoaching. Het geeft bijvoorbeeld het belang aan van creëren van een veilige omgeving, het kunnen verdragen van spanning en de noodzaak van luisteren op diverse niveaus. Ook worden een aantal specifieke interventies genoemd die in het proces kunnen worden toegepast, zoals het maken van een zelfportret, het gebruiken van metaforen etc. Voor diegenen op zoek zijn naar inspiratie voor hun eigen aanpak met teams is dit een behulpzaam boek.

Ik heb het concept van groepscoaching in de praktijk meegemaakt en toegepast en weet welke kracht hiervan uit kan gaan. Dat de behandelde concepten redelijk bekend zijn doet geenszins afbreuk aan hun effectiviteit.

Het Egeleffect is zeer onderhoudend geschreven en de vele voorbeelden en citaten maken het plezierig lezen. Hoewel algemene aspecten van teams kort de revue passeren, ligt de nadruk meer op teamcoaching, hetgeen wordt gepositioneerd als kunst en wetenschap tegelijk. Dit geeft bij het toepassen ervan een uitdaging: hoe combineer ik als begeleider wetenschappelijkheid en kunstzinnigheid/creativiteit op de juiste wijze voor het beste resultaat? Ook dit vraagt een constant zoeken en uitproberen van de optimale combinatie, passend bij de eigen persoonlijkheid van de begeleider. Een soort Egeleffect bij de toepassing dus…