De bakermat van de beurs

Lodewijk Petram neemt de lezer in 'De bakermat van de beurs' mee terug naar het verleden, en dat doet hij op een heel vaardige manier. Voor zijn onderzoek naar het ontstaan van de aandelenhandel dook hij in archieven en briefwisselingen, bekeek hij rechtbankverslagen en ploos hij de boekhouding van de VOC door. Daarvan weet hij een boek te maken dat leest als een roman.

We volgen verschillende hoofdpersonen op hun tocht door Amsterdam: we zien handelaren kleumend bij het Damrak, handelend in de ijzige wind die waait vanaf het IJ, we lopen door de jodenbuurt, en gaan via de Wisselbank op de Dam naar het nieuwe beursgebouw. Onderweg volgen we het aandeel in de VOC vanaf de oprichting van deze Compagnie in 1602 en zien we de handel in aandelen ontstaan. Omdat de VOC is opgericht voor de lange termijn, de eerste aandelen hebben een looptijd van 21 jaar, ontstaat er al gauw een levendige handel in aandelen. Bijvoorbeeld omdat inschrijvers op een aandeel niet over voldoende geld beschikken op het moment dat de VOC het ingeschreven kapitaal opvraagt om schepen mee te gaan bevoorraden. Omdat aandeelhouders gedurende de lange looptijd geld nodig hebben. En we kunnen ons ook goed voorstellen dat een van de dienstmeiden die een klein aandeel in de VOC bezit na uitkering van het eerste dividend in natura – een flinke hoeveelheid foelie – niet weet wat ze daarmee aan moet en al snel van haar aandeel af wil. In verschillende thematische hoofdstukken beschrijft Petram het ontstaan van de handel in aandelen, en hoe al gauw niet meer alleen in aandelen, maar ook in afgeleiden daarvan – derivaten – gehandeld werd. Zo passeren termijncontracten de revue, volgen we boze aandeelhouders die speculeren op een dalende beurskoers, zien we dat het verboden wordt om 'blanco verkopen' te doen (net zoals Wouter Bos tijdens de kredietcrisis besloot tot eenzelfde verbod op, zoals we het nu noemen, naked short selling). We volgen Portugees-joodse handelaars die in groten getale toetreden tot de beurshandel, en zien hoe er gehandeld wordt in besloten clubs waarin alleen professionele handelaars die meer risico konden en wilden nemen welkom waren. Een hausse op de beurs wordt gevolgd door het speculeren met opties, met geleende aandelen en andere hefboomconstructies die de mogelijke winst maar ook de risico's enorm vergroten, fraude, en crisis. Een fascinerende en zeer instructieve geschiedenis voor iedereen die graag wil begrijpen wat er op de beurs gebeurt. Jammer is dat het boek geen aandacht besteedt aan ontwikkelingen in andere landen of op andere markten dan de aandelenmarkt. Tijdens het lezen vroeg ik me daarom steeds af in hoeverre de beschreven ontwikkelingen uniek zijn. Ook andere zeevarende naties hadden immers compagnieën die uitvoeren op zoek naar koloniale waar, ondernemingen die behoefte hadden aan kapitaal? Pas in de epiloog blijkt hoe uniek de ontwikkelingen op de Amsterdamse beurs waren. Een ander punt van kritiek is dat slechts sporadisch verwezen wordt naar de prachtige afbeeldingen in het kleurkatern. Daardoor sla je die als lezer ongewild over, terwijl juist de mooie plaatjes van bijvoorbeeld gekalligrafeerde termijncontracten de geschiedenis nog tastbaarder maken. Geld winnen maar ook verliezen op de beurs is van alle tijden, zo blijkt. En verloren werd er tijdens de crisis: sommige handelaren verloren sommen geld die genoeg waren voor een heel rijtje (toen nog) fonkelnieuwe herenhuizen aan de grachtengordel. Voor iedereen die zich op de beurs begeeft – met een aandelenportefeuille, als pensioenspaarder of hypotheekbezitter – en wil begrijpen wat daar gebeurt, is het boek van Petram een aanrader. Zeker omdat zijn boek daar een intrigerende economische geschiedenis en aantrekkelijke rondleiding door het Amsterdam in de Gouden Eeuw bij voegt. Er past slechts één waarschuwing, in navolging van het voorbehoud bij beleggingen: lessen uit het verleden bieden geen garanties voor de toekomst!