We zitten volop in een economische crisis. Velen wijten deze crisis aan hebzucht – van bankiers, van beursgenoteerde bedrijven, van consumenten. Betere en strengere regels zouden moeten voorkomen dat zo'n crisis zich opnieuw voordoet.
In 'Niet alles is te koop. De morele grenzen van marktwerking' laat Michael Sandel zien dat deze oplossing op zijn best een deeloplossing kan zijn. Zijn diagnose is dat niet hebzucht, maar de uitbreiding van markten en marktwaarden naar allerlei levensgebieden waar ze niet thuishoren debet is aan de huidige crisis. De logica van het kopen en verkopen is dominant geworden in onze samenleving.
Sandel betoogt echter dat niet alles te koop kan of mag zijn, steeds op basis van twee argumenten: ongelijkheid en corruptie. Aan de hand van allerlei voorbeelden laat hij zien dat als dingen te koop zijn voor geld die dat niet behoren te zijn – een snellere behandeling in het ziekenhuis, het recht het milieu te vervuilen, verkiezingen – dit een steeds grotere ongelijkheid in de hand werkt. Daarnaast corrumpeert het kopen van iets wat niet te koop zou moeten zijn de waarde ervan. Zo is vriendschap niet te koop, maar uitingen van vriendschap wel.
Op internet kun je prachtige gepersonaliseerde bruiloftstoespraken kopen. Maar waarschijnlijk zou je als je zo'n toespraak koopt niemand vertellen dat je hem niet zelf gemaakt hebt – een gekochte toespraak is blijkbaar toch niet hetzelfde als een zelfgemaakte.
Sandel laat zien dat je het inrichten van de maatschappij niet kunt overlaten aan economen. Dat de prikkels en stimuleringsmaatregelen die bepaald gedrag moeten opleveren averechts werken doordat ze andere normen introduceren. Toen bijvoorbeeld een crèche ouders een boete liet betalen als ze hun kind te laat ophaalden, werden er in plaats van minder juist meer kinderen te laat opgehaald. In plaats van zich schuldig te voelen dat ze een crèchemedewerkster overuren lieten maken, hadden ouders ineens het gevoel dat ze betaalden om hun kind later op te halen. Dit voorbeeld laat zien dat de introductie van betalingen sociale verantwoordelijkheidszin corrumpeert.
Sandel schrijft kristalhelder, waardoor ingewikkelde discussies ineens doorzichtig worden. Hij biedt geen kant-en-klare oplossingen, maar ontrafelt de argumenten van voorstanders van meer marktwerking op meesterlijke wijze. Daardoor biedt hij handvatten aan degenen die zich wel eens ongemakkelijk voelen bij bepaalde ontwikkelingen in onze samenleving, maar die ongemakkelijkheid moeilijk kunnen verwoorden. Ik kan alleen maar zeggen: lees dit boek!
Over Yvette Bartholomée
Yvette Bartholomée is freelance onderzoeker en tekstschrijver. Zij houdt zich onder andere bezig met marktwerking in de publieke sector, de relatie tussen wetenschap en beleid en de geschiedenis van de menswetenschappen.
