Wimjan Bos heeft een kleine dertig jaar ervaring met auditing en risicomanagement. Als partner van EY voerde hij jarenlang talloze gesprekken met bestuurders van grote organisaties, zowel in het publieke als in het private domein. Sinds begin 2021 is hij partner van de De Galan Groep. Tijdens de overgangsfase interviewde hij tien topbestuurders waarmee hij de afgelopen jaren heeft gewerkt. Hieruit ontstond het boek Als het er echt om gaat: Persoonlijke gesprekken met topbestuurders over bestuur en management.
Het boek start met een compacte beschrijving van het vakgebied risicomanagement door de jaren heen. Dit vanuit het perspectief van auditing en de accountancy, met een korte bespreking van de ontwikkeling van het COSO-raamwerk voor risicomanagement en de zogenoemde Three Lines of Defence (3LoD). Verwacht in dit hoofdstuk geen definities van risico's of risicomanagement. Die worden waarschijnlijk bekend verondersteld en daarover zijn al talloze boeken geschreven.
De titel van het tweede hoofdstuk is tevens de rode draad van de tien interviews: Besturen is risico's nemen. In dit hoofdstuk komt een aantal onderwerpen aan bod, aan de hand van bekende en voor mij minder bekende managementliteratuur. Voorbeelden zijn maatschappelijke ontwikkelingen en trends, de opkomst van governance, de dominante rol van organisatiecultuur en persoonlijk leiderschap. In een tijd waarin ‘vanzelfsprekendheden onzekerheden zijn geworden' vormen deze onderwerpen samen de context voor het kloppend hart van het boek: de tien interviews met de topbestuurders.
Deze tien topbestuurders vormen een divers gezelschap, variërend van oud-premier Peter Balkenende en oud-minister Annemarie Jorritsma tot enkele Chief Risk Officers (CRO's), een commissaris en een auditor. De focus is steeds op de persoonlijke rol van deze bestuurders op de meest spannende, risicovolle momenten in hun lange carrières. Die situaties waarin ‘er niemand meer is die je kan helpen', zoals een van de bestuurders het samenvatte.
In de interviews worden tal van prikkelende uitspraken gedaan over het vakgebied risicomanagement, met al z'n mogelijkheden én beperkingen. Bijvoorbeeld de oud-CRO en huidige voorzitter van de raad van bestuur van APG, Annette Mosmann: 'Risicomanagement is niet risico's dichtstoppen, maar risico's nemen op een verantwoorde manier. Dus het vak van risicomanagers is wegen.' Of internal auditor en universitair docent Thijs Smit: ‘Raden van bestuur denken: risico's inschatten? Daar hebben de we afdeling risicomanagement voor. Dat is kul.' Rabobank-CRO Els de Groot hekelt de positie die toezichthouders als de Europese Centrale Bank soms innemen: ‘De toezichthouder zegt: je moet alles weten, want anders kun je niet managen. Ik ben meer van de school dat je het per definitie toch niet weet, dus zorg ervoor dat je op alle scenario's agile bent.'
In de interviews komt een aantal lessen meerdere keren terug, zoals het organiseren van countervailing power of tegenspraak. Verder blijkt het type organisatiecultuur en leiderschap veel meer bepalend voor effectief risicomanagement dan louter (meer) regels en procedures. Heel herkenbaar, ook uit mijn eigen praktijk.
In het laatste hoofdstuk geeft de auteur een persoonlijke reflectie op de tien interviews in de context van hedendaags risicomanagement. Ook hier komen herkenbare kwesties aan de orde, zoals risicomanagement apart organiseren in een aparte afdeling en een CRO, of juist volledig integreren in de organisatie voor maximaal eigenaarschap? Aan het eind van het boek doemt een onverwachte metafoor op, die Wimjan Bos zelf jarenlang succesvol heeft ingezet. Dit is de zogenoemde Lighthouse Twitter: de risicomanager die als een vuurtoren continu de omgeving scant, signalen oppikt, interpreteert en snel communiceert. De bestuurder als risico-baken, om veilig te navigeren in die situaties waar het er écht om gaat.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).