Op zoek naar nieuwe oplossingen - 'Leerzaam, en niet alleen voor topmanagers'

Kanter zegt in de inleiding van Op zoek naar nieuwe oplossingen: 'Je moet wel een struisvogel zijn als je niet ziet dat de wereld overloopt van schandalen, crises, rampen en waarschuwingen voor nog meer rampen.' Er zijn meer mensen nodig die grootser en anders durven te denken over de positieve verandering die nodig is bij het klimaatvraagstuk, honger, ongelijkheid, vluchtelingencrisis, laaggeletterdheid of armoede. 'Daarom heb ik dit boek geschreven. Het is de neerslag van een zoektocht naar nieuwe mogelijkheden om positieve verandering tot stand te brengen.'
 
Handleiding voor nieuw leiderschap
In haar boek vertelt ze verhalen van allerlei mannen en vrouwen die vanuit verschillende achtergronden projecten hebben gelanceerd om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de wereld. Veel van deze mensen zijn deelnemer aan het 'Advanced Leadership Initiative' van Harvard geweest, waar Kanter lang leiding aan heeft gegeven. Door hen te observeren bij hun werk heeft Kanter de ingrediënten van geavanceerd leiderschap te zien gekregen. Ze zegt dat haar boek een ‘handleiding' is, die laat zien hoe je leiderschap naar een nieuw niveau kan tillen.

Overtuigingskracht in plaats van positiemacht
Met ‘geavanceerd leiderschap' verwijst Kanter naar de extra vaardigheden die nodig zijn om warrige, complexe problemen van systemische aard aan te pakken. Geavanceerd leiderschap berust op overtuigingskracht, niet op positiemacht. Het gaat om daadkracht, niet om hiërarchie. Geavanceerde leiders hebben met elkaar gemeen dat zij los van gevestigde structuren, zoeken naar nieuwe wegen op terreinen vol onzekerheid, complexiteit en conflict. Volgens Kanter zijn geavanceerde leiders vaak mensen die al een carrière achter de rug hebben, ook al kan in principe iedereen zich in elke levensfase ontwikkelen tot een geavanceerd leider.

Realiteitstoets voor leiders met idealen
Kanter schudt idealistische leiders wakker, die overwegen om zich in te zetten in een rol als geavanceerd leider, met vragen om te bepalen of hun passies wel aansluiten bij hun ambities. Vragen als Droom ik al lang van zoiets? Vind ik dit cruciaal voor de toekomst van de mensen om wie ik geef? Ben ik bereid om de tijd erin te steken om mijn idee te ‘verkopen' aan mensen die het misschien niet begrijpen of ondersteunen? Ben ik vastbesloten om dit voor de lange termijn door te zetten? 'Ook als je slaagt voor de passietest, is succes niet gegarandeerd.'

Blikvernauwend
In de ervaring van leiders die een carrière achter de rug hebben ‘in een prestigieuze hiërarchie', schuilt volgens Kanter ook een gevaar. Hun topcarrière kan blikvernauwend werken, en volgens Kanter hebben ze allemaal de volgende zeven valkuilen: zelfgenoegzaamheid, kritiekloos isolement, veronderstelde privileges, helpende handen (die leiders van hun aangeleerd onvermogen verlossen), oogkleppen en ongeremde dadendrang. Vooral die dadendrang en het bijbehorend ongeduld kunnen geavanceerde leiders in de weg zitten als ze in de ‘woestijn' belanden. Dat is de rommelige, verwarrende ellendige middenperiode tussen start en het uiteindelijk succes van een verandersinspanning.

Theorie is niet nieuw, de context wel
Het boek is gebaseerd op de ontwikkeling en uitvoering van het programma 'Advanced Leadership Initiative' van Harvard en de ervaringen van de studenten (ervaren leiders) met de toepassing van het geleerde. Moss Kanter heeft het programma mede ontwikkeld en tien jaar begeleid. In het boek besteedt ze er wel veel aandacht aan. Voor de ex-deelnemers boeiend, maar voor de lezers die het programma verder niet kennen, is het minder relevant. Het is best interessant om de verhalen te lezen van leiders (en dus ex-deelnemers) hoe ze maatschappelijke vraagstukken hebben aangepakt. Maar het zijn wel heel veel voorbeelden van voornamelijk Amerikaanse organisaties, ergo: overdaad schaadt.

Of haar visie op leiderschap en veranderen nu echt nieuw en origineel is weet ik nog niet zo zeker. Wat wel nieuw is, is de context van ervaren leiders (die dezelfde opleiding hebben gevolgd) die een maatschappelijk relevant onderwerp oppakken en daarop reflecteren. Op zoek naar nieuwe oplossingen is een boek met typische Amerikaanse spelers en dito voorbeelden. En het zijn vooral verhalen van leiders die een topcarrière achter de rug hebben. Maar dat maakt de verhalen niet minder leerzaam, en niet alleen voor topmanagers.

Moss Kanter heeft veel gelezen en honderden gesprekken gevoerd over geavanceerd leiderschap. Ze verantwoordt achter in het boek in 13 pagina's waar ze haar verhaal op baseert, en ze besteedt net zo veel pagina's aan de index. Degelijk werk dus, maar dat is ook wel verwachten van een hoogleraar van Harvard. Het door Scriptum uitgegeven boek krijgt niet de hoofdprijs voor de opmaak en dus de leesbaarheid. Het boek bestaat uit volle pagina's met weinig tussenkoppen. Dat maakt dat de lezer veel energie nodig heeft om bij de les te blijven.

Baanbrekende oplossingen
Kanter levert wat ze belooft. Ze vertelt hoe een (geavanceerd) leider valkuilen overwint, hoe ze een baanbrekende nieuwe oplossing bedenken, hoe ze medestanders betrekken en hoe ze twijfelaars overtuigen en coalities opbouwen. Ze doet dat met hier en daar een theoretische reflectie, maar ze illustreert haar belangrijkste inzichten vooral in (te) veel praktijksituaties en lessen die daaruit getrokken worden. En daar zit ook de zwakte van het boek. Driehonderd bladzijden is wel veel voor wat Kanter de lezer mee wil geven. Op een gegeven moment komen de verhalen bekend voor en is de boodschap wel duidelijk. En die boodschap verdiende eigenlijk een compacter boek.