Stop de bonusterreur!

In de periode 2001 tot 2006 zijn de bonussen van bestuursvoorzitters van beursgenoteerde ondernemingen meer dan verdubbeld. Dit blijkt uit een onderzoek van de Erasmus Universiteit en adviesbureau Hewitt Associates naar negentig beursgenoteerde ondernemingen. Hoe groter het bedrijf, hoe hoger de bonussen.

De relatie tussen de hoogte van de bonus en de prestaties van het bedrijf is echter zwak, zo stellen de onderzoekers. ‘Dat rechtvaardigt een discussie over de snelgroeiende bonussen,’ aldus onderzoeksleider hoogleraar financiële analyse Gerard Mertens. De cijfers laten volgens hem niet zien dat prestaties worden gecorrigeerd voor algemene ontwikkelingen, zoals een goed draaiende economie of markt- en sectorinvloeden. Dat betekent dus dat bestuurders worden beloond voor niet aan managementprestaties te danken ontwikkelingen.

Het onderzoek toont maar weer eens aan hoe moeilijk het is om weerstand te bieden aan het grote geld. Want hoe gaat dat doorgaans met die topsalarissen en bonussen? Die worden in principe vastgesteld door de commissarissen die zich hierin laten adviseren door beloningsadviseurs als Hay Group. Nu hebben die commissarissen en die adviseurs er belang bij om niet al te zuinig te doen met salaris en vooral bonussen. Hoe meer de ceo tenslotte opstrijkt, hoe serieuzer hij wordt genomen in de grote wereld van het old boys network. En dat straalt weer af op de commissarissen en hun adviseurs.

Als de ceo zich bovendien te bescheiden opstelt, denken de commissarissen al snel: dat kan niet veel zijn, hij durft zijn nek niet uit te steken. Door een hoge bonus in het vooruitzicht te stellen, denken de commissarissen de volle aandacht van de ceo te kopen. Al te scherpe voorwaarden durven ze er echter niet aan te stellen, want dan zou die beoogde ceo wel eens kunnen afhaken en moeten ze weer op zoek naar een nieuwe kandidaat. Ze zitten bovendien allemaal in hetzelfde netwerk, dus ze komen elkaar altijd weer tegen. Dan is het natuurlijk niet leuk als je vervelende onderhandelingen hebt gevoerd.

Er zijn weinig bestuurders die ‘nee’ kunnen zeggen tegen een vorstelijk salaris, dito bonussen en emolumenten. Als ze je graag willen hebben, dan moeten ze dat er maar voor over hebben, denken de meesten. Ze hebben bovendien last van een zeer menselijke karaktertrek: van cognitieve dissonantie. Dat is de neiging van mensen om steeds een rechtvaardiging te zoeken voor gedrag en daarbij blind te zijn voor signalen die dat tegenspreken. Dus kijken de ceo’s alleen naar ceo’s die nog meer verdienen, in het buitenland bijvoorbeeld, om hun hoge salaris te rechtvaardigen. Of ze wijzen op hun grote verantwoordelijkheid, en het grote risico als het misgaat.

Het is met andere woorden heel moeilijk om weerstand te bieden aan het grote geld en om trouw te blijven aan waar je in gelooft. Authenticiteit is dan ook niet iets wat je veel vindt in de top van het bedrijfsleven, daarvoor zijn de verleidingen van macht, geld en status te groot. Over Authenticiteit, zie hoofdstuk 7 van mijn boek Wie is hier nu eigenlijk de baas?

Er is daarnaast nog een ander vervelend effect van de hoge prestatiebeloning: er sluipt angst binnen in de organisatie. Als de commissarissen aangeven de ceo af te willen rekenen op zijn prestaties, dan zal hij vooral bezig zijn met voorkomen dat hij faalt en niet met het bouwen van een mooi bedrijf. En die angst sijpelt door in alle lagen van de organisatie, want ook de bestuurders onder de ceo worden afgerekend, de managers daaronder ook weer enzovoort. Dat is killing voor elke vorm van creativiteit, eigen initiatief en werkplezier.

In zijn nieuwe boek De economie van eer beschrijft Dick Pels dat het ook anders kan. Hij laat daarin zien dat het mogelijk en vooral ook wenselijk is mensen te motiveren uit eergevoel in plaats van uitsluitend uit materieel gewin en hebzucht.

Ik zou dus zeggen: stop de bonusterreur.