Net als vele andere managementdisciplines is het gangbare risicomanagement ontstaan uit het scientific management van de Amerikaanse ingenieur Frederick Taylor. Risicomanagement is bedoeld om risico's te beheersen of, liever nog, te elimineren. Risico's zijn onzekere gebeurtenissen met ongewenste effecten. Risicomanagement maakt hierbij gebruik van oorzaak-gevolg relaties: als ik dit doe, dan treedt dat risico niet meer op. Was dat altijd maar zo. Dit gaat immers alleen op in een stabiele, voorspelbare wereld. Een wereldbeeld dat steeds weer een illusie blijkt.
Een paar voorbeelden. Ondanks het toepassen van risicomanagement door risicomanagers heeft dat veel organisaties niet kunnen behoeden voor de negatieve effecten van diverse crises in de afgelopen 25 jaar. Faillissementen waren geen uitzondering. Grootbanken moesten met staatsteun overeind worden gehouden. Uit onderzoek blijkt overigens dat het risicomanagement in de loop van de jaren niet aantoonbaar is verbeterd. Een bedrijf als ING, de bank met de hoogste boete tot nu voor het ‘witwasschandaal', had risicomanagement volgens de boekjes op orde, op papier.
Wat zijn nou de drie grootste illusies die het risicomanagementfeestje blijven verstieren? De eerste illusie is die van de objectieve risico's. Ik moet het honderd procent objectieve risico nog steeds tegenkomen. Het risico waarvan alle oorzaken en gevolgen volledig objectief en feitelijk zijn vast te stellen. Immers best lastig, als het over onzekerheid gaat. Wie kan überhaupt volledig objectief beoordelen wat optimaal is om met een risico om te gaan, optimaal voor wie eigenlijk? De realiteit is dat elk risico's een subjectieve component heeft. Verschillen in risicoperceptie spelen hierbij, bewust en vaak onbewust, een hoofdrol.
De tweede illusie is die van compleetheid. De eis die nogal eens gesteld wordt door goedbedoelende managers: ‘Dat risicodossier moet dus wel compleet zijn!' Een dingetje hierbij is dat we per definitie niet weten wat we niet weten. Een risicodossier is dus nooit compleet. Wat we wel kunnen doen is afspraken maken over hoeveel tijd en energie we willen steken in het inventariseren van voorziene risico's. Binnen die kaders kunnen we dan zo compleet mogelijk zijn.
De derde illusie, die de voorgaande twee ver achter zich laat, is de illusie van controle. Alsof risico's zich laten temmen door de mens. Natuurlijk kunnen we bepaalde risico's fors verminderen, op persoonlijk vlak door bijvoorbeeld niet zonder licht te fietsen en gezond(er) te leven. Maar dat wil niet zeggen dat we daardoor allemaal 101 jaar oud worden. Voor organisaties werkt dat net zo. Bepaalde risico's kunnen we gericht aanpakken, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid, duurzaamheid, omzet of reputatie. Maar dat wil helemaal niet zeggen dat alles volledig voorspelbaar verloopt, zoals beschreven in onze plannen voor het nieuwe jaar.
Is er een alternatief? Jazeker, enorm eenvoudig én uiterst lastig. Durf deze drie illusies volledig los te laten. Omarm onzekerheid in het nieuwe jaar én benut alle onvermoede kansen, die daaruit ontstaan.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
