De leider moet bezielen, betekenis geven, een voorbeeld zijn, een boegbeeld, een schouder. En om dat te kunnen, moet die leider weer over allerlei uiteenlopende eigenschappen bezitten waarbij bovenmenselijke empathie en bovennatuurlijke communicatieve vaardigheden absolute kernwaarden zijn. Eigenlijk moet de leider alles behalve leiden!
Allemaal mooi en aardig, maar misschien ligt de zaak gewoon wat simpeler. Misschien moeten al die verheven woorden over leiderschap wel maskeren dat heel veel leiders juist helemaal geen leiders zijn. Ja, veel bestuurders en managers hebben het erover en praten zichzelf leiderschap aan. Waarmee ze dan bij nadere inspectie bedoelen dat iedereen hen kritiekloos moet volgen om toch vooral de aandeelhouder te plezieren. En dit is dan nog een tamelijk milde variant. In de meeste gevallen blijkt dat verheven en verlichte leiderschap gewoon alleenheerschappij te zijn. Dat zulk leiden niet strookt met de huidige maatschappelijke mores, who cares. Dat dit type leiderschap op wel heel gespannen voet staat met wat de sociale media bewerkstelligen (transparantie), ach, de zoveelste hype, waait wel weer over. Maar dat de aanstormende jonge generatie deze bijna hegemonistische vorm van controle niet langer pikt, is in elk geval iets wat deze oude bazen heel snel zullen ervaren.
Nog erger is het dat al die praatjes over leiderschap verhullen dat veel bestuurders hun maatschappelijke verantwoordelijkheid niet nemen. In plaats van echt ondernemerschap te tonen, zijn veel van die zelfbenoemde leiders bezig hun organisaties uit te wonen. Aldus Hans Strikwerda die er bepaald geen doekjes om windt. ‘Neem het voorbeeld van Ad Scheepbouwer: wel geld uitdelen aan aandeelhouders, inclusief zichzelf, maar een bedrijf achterlaten met een voor de samenleving essentiële infrastructuur dat uitgeleefd is en lijdt aan onderinvestering.’ En hier gaat het dus om een alom bewierookte leider van een bedrijf dat maatschappelijke verantwoordelijkheid hoog in het vaandel voert! Strikwerda concludeert dan ook droogjes dat ook praatjes over leiderschap geen gaatjes vullen. We lopen nu al fors achter op de VS als het gaat om systemische innovatie (integraal investeren in human, organization en infornation capital) en gaan daar straks een forse prijs voor betalen. Zo lang de meerderheid van de Nederlandse bestuurders niet innoveren, niet investeren en geen durf vertonen, is leiderschap niet meer dan de schaamlap waarmee iedere vorm van maatschappelijke verantwoordelijkheid wordt weggewuifd.
Misschien is Mark Zuckerberg wel even typisch als exemplarisch. ‘Zijn’ Facebook staat hoe je het ook wendt of keert voor de nieuwe samenleving waar delen en transparantie een centrale plaats inneemt. Je zou verwachten dat dit resoneert in een modern type leiderschap. Mirella Visser noemt dat in een interview met Managementboek Magazine ‘inclusive leadership’, leiderschap als proces van meerdere mensen met verschillende achtergronden. Om zo recht te doen aan een complexe wereld waar meerdere wegen naar succes leiden. Een wereld waar zelfs succes zich niet langer eendimensionaal laat duiden of definiëren. Niet dus. In de woorden van Visser: ‘Hij is opnieuw de eenling aan de macht die weer denkt dat dan het geld binnenkomt.’ Met voorspelbare afloop zou ik er ‘met de kennis van nu’ fijntjes aan willen toevoegen.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
