Handboek steunend relationeel handelen

Hoofdstuk 1. Uitgangspunten
De basis van Steunend Relationeel Handelen
Jean Pierre Wilken
1.1 Inleiding 27
1.2 Kwaliteit van leven 28
1.3 Goede zorg draagt bij aan welzijn 30
1.4 Positieve psychologie 32
1.5 Goede zorg helpt basisbehoeften te vervullen 33
1.6 Welzijn samengevat 35
1.7 Opvattingen over zorg 37
1.8 Samenlevingsgerichte zorg 39
1.9 Systeemgerichte zorg 41
1.10 Relationele zorg 43
1.11 Waar draait het om in de zorg? 45
1.12 Zorg als een responsief proces 47
1.13 Zorg als praktijk 50
1.14 Samenvatting 52
Hoofdstuk 2. Kernelementen
Bouwstenen voor kwaliteit van leven en steunende zorg
Jean Pierre Wilken
2.1 Inleiding 54
2.2 Kwaliteitsmodel 54
2.3 Supportbenadering 57
2.4 Kernelementen 58
2.5 Vier kernhandelingen 64
2.6 Samenvatting 66
Hoofdstuk 3. Verbinden
Presentie en dialogisch werken
Jean Pierre Wilken
3.1 Inleiding 67
3.2 Een persoonlijk-professionele ontmoeting 67
3.3 De presentiebenadering 69
3.4 Communicatief handelen 76
3.5 Hersteltaal 80
3.6 Dialogisch werken 82
3.6.1 Wat is dialoog? 82
3.6.2 Barrières 84
3.6.3 Socratische dialoog 86
3.7 Samenvatting 87
Hoofdstuk 4. Verstaan
Over begrijpen en erkennen
Jean Pierre Wilken
4.1 Inleiding 88
4.2 De ander zien 88
4.3 Het creëren van een gedeeld perspectief 90
4.4 Omgaan met diversiteit 92
4.5 Vijf aspecten van verstaan 94
4.6 De levensgeschiedenis 98
4.7 Samenvatting 100
Hoofdstuk 5. Verzekeren
Over kwetsbaarheid, veiligheid en vertrouwen
Jean Pierre Wilken
5.1 Inleiding 101
5.2 Basiszekerheid 101
5.3 Over kwetsbaarheid 103
5.4 Veilige omgevingen 106
5.5 Veiligheid bieden in en door de zorgrelatie 107
5.6 Zorg voor de persoonlijke niche 108
5.7 Nabij zijn biedt houvast 110
5.8 Erkenning 111
5.9 Rechtszekerheid 114
5.10 De capabilitybenadering 118
5.11 Samenvatting 119
Hoofdstuk 6. Versterken
Krachtgericht werken
Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander
6.1 Inleiding 120
6.2 Empowerment 120
6.3 Veerkracht 123
6.4 Empowerment en kwetsbaarheid 124
6.5 Thema’s van versterken 125
6.6 Krachtgericht werken 126
6.7 Vijf persoonlijke krachten 128
6.8 Hoop, het belang van positief denken 130
6.9 Versterkende methoden 131
6.10 De kracht van verhalen 133
6.11 Versterken van omgevingen 138
6.12 Functies van sociale netwerken 140
6.13 Versterken van sociaal netwerken 143
6.14 Samenvatting 143
Deel 2. Kennisbronnen
Hoofdstuk 7. Herstel
Een hoopvolle reis
Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander
7.1 Inleiding 147
7.2 De herstelbeweging 148
7.3 Wat is herstel? 149
7.4 Kennis uit onderzoek 153
7.5 Fasen in een herstelproces 155
7.6 Een dynamisch proces 158
7.7 Het herstelverhaal 160
7.8 Herstel als proces van persoonlijke groei en sterker worden 162
7.9 Herstel van welzijn 164
7.10 Vijf clusters van herstelfactoren 165
7.11 Samenvatting 167
Hoofdstuk 8. Kwetsbaarheid en kracht
Een kwestie van balans
Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander
8.1 Inleiding 169
8.2 Kwetsbaarheid 169
8.3 Bronnen van stress 175
8.4 Persoonlijke niche 178
8.5 Omgaan met stressgevoeligheid 179
8.6 Vijf soorten krachtbronnen 182
8.7 Samenvatting 185
Hoofdstuk 9. De kracht van persoonlijke ervaringen
Professionele inzet van ervaringsdeskundigheid
Simona Karbouniaris, Sascha van Gijzel, Alie Weerman en Jean Pierre Wilken
9.1 Inleiding 186
9.2 Geschiedenis van ervaringsdeskundigheid 186
9.3 Begrippen 187
9.4 Ervaringsleren 188
9.5 De ontwikkeling van ervaringskennis 189
9.6 Van ervaringen naar ervaringsdeskundigheid 191
9.7 Ervaringsdeskundigheid onder zorgprofessionals 193
9.8 Beroepscompetentieprofiel Ervaringsdeskundigheid 195
9.9 Ervaringsdeskundigheid en SRH 196
9.10 Samenvatting 197
Hoofdstuk 10. Sociale inclusie
Meedoen en meetellen
Jeroen Knevel en Jean Pierre Wilken
10.1 Inleiding 199
10.2 Sociale exclusie 200
10.3 Sociale inclusie gedefinieerd 201
10.4 Componenten van sociale inclusie 202
10.5 VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap 206
10.6 Een ecologisch model 207
10.7 Op weg naar inclusie 209
10.8 Rol van de professional 212
10.9 Samenvatting 215
Hoofdstuk 11. Kwartiermaken
Werken aan een gastvrije samenleving
Doortje Kal
11.1 Inleiding 217
11.2 Stop de wereld, ik wil erop 217
11.3 Vermaatschappelijking en inclusie 218
11.4 Burgerschap en ‘abnormalisering’ 219
11.5 Ruimte maken 220
11.6 Gastvrije professionals: de presentiebenadering 222
11.7 Radicale aansluiting: de ander verstaan en tot bestaan laten komen 223
11.8 Kwartiermaken als presentie in het kwadraat 224
11.9 Kwartiermakersactiviteiten 225
11.10 Samenvatting 228
Hoofdstuk 12. Samen sterk zonder stigma
Voorbij vooroordelen en schaamte
Nanette Waterhout
12.1 Inleiding 229
12.2 Vooroordelen en stigmatisering 230
12.3 Soorten stigma 231
12.4 Tegengaan van zelfstigma 232
12.5 Handvatten voor hulpverleners 234
12.6 Samenvatting 236
Deel 3. Toepassingen
Hoofdstuk 13. Krachtgerichte hulpverlening vanuit persoonlijke diagnostiek
Gedrag begrijpen vanuit een breed perspectief
Gerard Lohuis
13.1 Inleiding 239
13.2 Verbinding vinden 240
13.3 Gedrag begrijpen 241
13.4 Krachtgerichte benadering 244
13.5 Het eigen verhaal en coping 245
13.6 Krachtgerichte gespreksvormen 248
13.6.1 Oplossingsgerichte gespreksvoering 248
13.6.2 Motiverende gespreksvoering 250
13.6.3 Narratieve gespreksvoering 251
13.7 Samenvatting 252
Hoofdstuk 14. Herstelondersteunende behandeling
Een gemeenschappelijk proces
Bettina Jacobsen en Marguerite Elfrink
14.1 Inleiding 253
14.2 Ontwikkelingen in de ggz 254
14.3 Kerntaken van de ggz 255
14.4 Plaats van behandeling bij herstel 256
14.5 Een positieve geestelijke gezondheidszorg 258
14.6 Herstelondersteunende behandeling 259
14.7 Aspecten van herstel 263
14.8 Samenvatting 265
Hoofdstuk 15. Aansluiten bij mensen in moeilijke situaties
Wederkerigheid in knellende omstandigheden
Gerard Lohuis met medewerking van Joke van den Bosch en Mitchell Tiber
15.1 Inleiding 266
15.2 Gedrag begrijpen en hierbij aansluiten 267
15.3 Moeilijke situaties 269
15.4 Wederkerigheid in knellende omstandigheden 271
15.5 Communicatiestrategieën 273
15.6 Hulpverlenen met begrip 276
15.7 Moreel beraad 277
15.8 Van onvermogen naar kracht 279
15.9 Samenvatting 281
Hoofdstuk 16. Zelfhulp en onderlinge steun
Over de waarde van peer support
Kees van Rest, Luciano Mafficioli del Castelletto en Dirk den Hollander
16.1 Inleiding 282
16.2 Begrippen 282
16.3 Peer support 283
16.4 Zelfhulpgroepen 285
16.5 De opzet van een zelfhulpgroep volgens het 12-stappenmodel 286
16.6 Werkzame elementen 290
16.7 Samenvatting 294
Hoofdstuk 17. Samenwerken met naasten
Relationeel handelen in de triade
Henk-Willem Klaassen
17.1 Inleiding 295
17.2 Het belang van samenwerken in de triade 295
17.3 Samenwerking in dienst van het herstelproces van de cliënt 299
17.4 Belasting en balans 301
17.5 De naaste als ervaringsdeskundige 302
17.6 Triade in de praktijk 304
17.7 Samenvatting 307
Hoofdstuk 18. De energie van de mantelzorger
Een ander perspectief
Ellen Witteveen en Wilco Kruijswijk
18.1 Inleiding 308
18.2 Relatie centraal 309
18.3 Verschillende stadia van energie 309
18.4 De inzet van de professional 312
18.5 Goede balans 313
18.6 Kwetsbaar evenwicht 315
18.7 Over de grens 317
18.8 Samenvatting 320
Hoofdstuk 19. Werken werkt!
De inzet van trajectbegeleiding
Jacquelin Zents, Nadia Plambeck en Jean Pierre Wilken
19.1 Inleiding 321
19.2 De plaats van werk in de ggz, een historische schets 322
19.3 Maatschappelijke context 322
19.4 Supported employment 324
19.5 Individuele plaatsing en steun 326
19.6 Relationeel werken 327
19.7 Samenvatting 333
Hoofdstuk 20. Kunst, herstel en inclusie
De kracht van creativiteit
Toinette Loeffen met medewerking van Tom Heywegen
20.1 Inleiding 334
20.2 De betekenis en waarde van kunst en creativiteit 335
20.3 Creatief met diversiteit 338
20.4 Voorwaarden voor inclusieve ontwikkeling en participatie 340
20.5 Goede voorbeelden 343
20.6 Op zoek naar passies, kansen en mogelijkheden 347
20.7 Samenvatting 350
Hoofdstuk 21. Jeugd en gezin
Over crisissen en kansen in complexe gezinssituaties
Nicole Kivits en Mitchell Tiber
21.1 Inleiding 351
21.2 Uit de crisis komen 352
21.3 Relationele benadering 354
21.4 Een contextuele benadering 356
21.5 De ouderrol 358
21.6 De kindrol 360
21.7 Veerkracht 361
21.8 Coping 363
21.9 Samenvatting 365
Hoofdstuk 22. Tussen balans en empowerment
Ondersteunen van jongeren met een lichte verstandelijke beperking
Mitchell Tiber en Judith Bosman
22.1 Inleiding 367
22.2 Wat houdt een lichte verstandelijke beperking in? 367
22.3 Aandachtspunten bij behandeling en begeleiding 370
22.4 De toepassing van SRH 371
22.5 De praktijk 374
22.6 Samenvatting 378
Hoofdstuk 23. Een eigen huis onder de zon
Steunend Relationeel Handelen bij mensen met autisme
Joan de Heer en Corné Verhoeven
23.1 Inleiding 379
23.3 Kenmerken 379
23.4 Sterke kanten van autisme 381
23.5 Jurgen 381
23.6 Melanie 383
23.7 Mike 384
23.8 Een eigen huis, een plek onder de zon 386
23.9 Samenvatting 386
Hoofdstuk 24. Samen (k)oplopen
Herstelgerichte ondersteuning aan mensen met hersenletsel en hun naasten
Ellen Witteveen en Arno Prinsen
24.1 Inleiding 387
24.2 Informatie over hersenletsel 388
24.3 De complicerende werking van inzichtproblemen 391
24.4 Wat zijn de gevolgen voor de naasten? 392
24.5 Professionele ondersteuning 394
24.6 Samenvatting 398
Hoofdstuk 25. Eigen Wijze Zorg
Meer welzijn in de ouderenzorg
Els Jacobs
25.1 Inleiding 400
25.2 Kenmerken van dementie 401
25.3 Eigen regie? 402
25.4 Welkomstgesprek 403
25.5 Buiten de gebaande paden denken 405
25.6 Haalbaarheid en weerstand 407
25.7 Implementatie 408
25.8 Resultaten 409
25.8 Samenvatting 410
Hoofdstuk 26. Na de vlucht
Herstelondersteunend werken bij getraumatiseerde vluchtelingen
Renate Smid
26.1 Inleiding 411
26.2 Achtergrond van vluchtelingen in Nederland 411
26.3 Getraumatiseerde vluchtelingen in de ggz 412
26.4 Waarom een herstelgerichte behandeling? 413
26.5 Onderzoek en ontwikkeling methodiek 413
26.6 Individuele begeleiding 414
26.7 Groepsaanbod 415
26.8 Elementen 416
26.9 Resultaten 419
26.10 Samenvatting 420
Hoofdstuk 27. Van wanhoop naar zelfregie
SRH in de maatschappelijke opvang
José Buitendijk en Frans Withagen
27.1 Inleiding 421
27.2 Doelgroep 422
27.3 Een verstoorde balans 423
27.4 De uitdaging 424
27.5 De samenwerking tussen cliënt en begeleider 424
27.6 Herstel, zelfregie en de omgeving 426
27.7 Zelfregie 426
27.8 Omgevingsvitaminen 427
27.9 Een positief leefklimaat 429
27.10 Het belang van ervaringskennis en lotgenotencontact 430
27.11 Werken met en in de samenleving 431
27.12 Samenvatting 432
Hoofdstuk 28. Herstelsteun in de verslavingszorg
Wat ga je er zelf aan doen?
Cor Verbrugge, Martinus Stollenga, Teun den Hollander, Boukje Dijkstra
28.1 Inleiding 434
28.2 Setting en doelgroep 434
28.3 Geschiedenis van herstel in verslavingszorg 435
28.4 Visies op herstel in de verslavingszorg 437
28.5 Herstelondersteunende verslavingszorg 439
28.6 Herstelroute via culturele activiteiten 444
28.7 Andere voorbeelden 446
28.8 Wat moet er nog gebeuren in de verslavingszorg? 447
28.9 Samenvatting 447
Hoofdstuk 29. Herstel in de forensische zorg
Tussen beschermen en re-integreren
Toon Walravens en Frans Douw
29.1 Inleiding 449
29.2 Het forensische veld 449
29.3 Herstel en herstelondersteuning 452
29.4 De forensische kliniek als herstelbevorderende omgeving 455
29.5 Steunend Relationeel Handelen 457
29.6 Innovatieve herstel- en inclusiebevorderende projecten 459
29.7 Samenvatting 460
Deel 4. Methoden
Hoofdstuk 30. Werken met de vier kernhandelingen
Een praktische uitwerking
Dirk den Hollander en Jean Pierre Wilken
30.1 Inleiding 463
30.2 Fundament 464
30.3 Praktische uitwerking van de vier kernhandelingen 467
30.4 Werken met de kernhandeling ‘verbinden’ 468
30.5 Werken met de kernhandeling ‘verstaan’ 469
30.6 Werken met de kernhandeling ‘verzekeren’ 473
30.7 Werken met de kernhandeling ‘versterken’ 476
30.8 Werken in een methodische cyclus 476
30.9 Samenvatting 478
Hoofdstuk 31. Herstelgerichte werkvormen
Aan de slag met herstel
Leonie Kusenuh en Jean Pierre Wilken
31.1 Inleiding 480
31.2 Cursus Herstellen doe je Zelf 481
31.3 Cursus Verbondenheid 483
31.4 Herstelwerkgroep 484
31.5 De Toekomstgroep 484
31.6 Cursus Werken met eigen ervaring 486
31.7 Fotovoice 487
31.8 Training Bouwen Aan Je Toekomst 489
31.9 Wellness Recovery Action Plan (WRAP) 490
31.10 Peer-supported Open Dialogue 491
31.11 Emotional CPR (eCPR) 493
31.12 Samenvatting 494
Hoofdstuk 32. De Yucelmethode
Van klacht naar kracht
Mehmet Yücel
32.1 Inleiding 496
32.2 Van inspiratie naar methode 496
32.3 Uitwerking 497
32.4 Stappen 500
32.5 Een voorbeeld 501
32.6 Samenvatting 504
Hoofdstuk 33. Recovery colleges
Nei Skoen als leergemeenschap
Patricia van den Dries en Dirk den Hollander
33.1 Inleiding 505
33.2 De ontwikkeling van recovery colleges 505
33.3 Het ontstaan van Nei Skoen 507
33.4 Uitgangspunten 508
33.5 Activiteiten 511
33.6 Het verhaal van Patricia 512
33.7 Resultaten 515
33.8 Samenvatting 517
Hoofdstuk 34. Housing First
Een menswaardig antwoord op dakloosheid
Thijs Honig en Dorieke Wewerinke
34.1 Inleiding 518
34.2 Breuk met de maatschappij 519
34.3 Traditionele aanpak van dakloosheid: de woonladder 520
34.4 Housing First: een radicaal andere aanpak 521
34.5 Essentiële elementen van het Housing First-model 521
34.6 Housing First in Nederland 523
34.7 Het succes van Housing First verklaard 525
34.8 Samenvatting 526
Hoofdstuk 35. Werken aan een gezonde leefstijl
Winst voor herstel
Sonja van Hamersveld en Mascha Mooij-Budel
35.1 Inleiding 527
35.2 Gezondheidsproblematiek en leefstijl 527
35.3 Gezondheidsbevordering 529
35.4 Toepassing SRH 530
35.5 Gestructureerde leefstijlanamnese 532
35.6 Van leefstijlanamnese naar leefstijlplan 533
35.7 Een leefstijlbevorderende omgeving 536
35.8 Samenvatting 537
Deel 5 Organisatie
Hoofdstuk 36. Actief herstellen in de triade
De uitgangspunten van ART
Bram Berkvens, Tom van Mierlo en Marij de Roos
36.1 Inleiding 541
36.2 De basisstappen van ART 542
36.3 Evidence-based werken 545
36.4 Het ART-team 547
36.5 Organisatie en implementatie 549
36.6 Het hart van ART 549
36.7 Samenvatting 551
Hoofdstuk 37. Werken in een F-ACT-team
Outreachend werken aan herstel
Els Makaay en Bettina Jacobsen
37.1 Inleiding 552
37.2 Geschiedenis 552
37.3 Kenmerken 553
37.4 Inbedding in de praktijk 554
37.5 Fasen van hulpverlening 555
37.6 Herstelondersteunend werken in het F-ACT-team 557
37.7 Dilemma’s 560
37.7 Samenvatting 561
Hoofdstuk 38. Vitaal verder
Organiseren van de expeditie naar welbevinden
Rob de Jong en Marian de Jong
38.1 Inleiding 562
38.2 De herstelvisie als basis 562
38.3 Een ingrijpend ander perspectief 563
38.4 Consequent organiseren vanuit onderliggende behoeften 568
38.5 De veranderexpeditie 571
38.6 Samenvatting 575
Hoofdstuk 39. Doelgerichte begeleiding
Goede zorg bij Kwintes
Linda Kreuger en Aukjen Niewijk
39.1 Inleiding 576
39.2 Een schets van Kwintes 576
39.3 Missie en visie 580
39.4 Kompas goede zorg 581
39.5 Doelgerichte begeleiding 582
39.6 Een waaier aan activiteiten 583
39.7 Doelgerichte begeleiding in de beschermende woonvorm 584
39.8 Zelfstandig wonen in zelfbeheer 587
39.9 Reflectie 589
39.10 Samenvatting 590
Hoofdstuk 40. Supportgericht werken
Kwaliteit van leven en geluk bij ORO
Arnold Otten
40.1 Inleiding 591
40.2 De missie en visie van ORO 591
40.3 De start 592
40.4 Kennismaking met SRH 593
40.5 Een veranderende organisatie: wijkgericht werken 595
40.6 Opleidingstraject 597
40.7 Knelpunten 598
40.8 Borging 600
40.9 Succesfactoren 602
40.10 Samenvatting 603
Literatuur 605
Auteurs 639
Afkortingenlijst 647
Register 650